اخبار جعلی به اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده‌ای اشاره دارد که به عنوان اخبار معتبر جا زده شده اند. تشخیص اخبار جعلی در زندگی ما اهمیت دارد. به طور کلی، اخبار فیک دو دسته هستند:
- داستان‌های نادرست عمدی: یعنی افرادی که مطالب را منتشر می‌کنند، از نادرست بودنشان اطلاع دارند اما به هر حال آنها را منتشر می‌نمایند. این کار ممکن است برای دستکاری افکار عمومی یا هدایت ترافیک به یک وب‌سایت خاص انجام شود.
- داستان‌هایی که حقایقی را شامل می شوند اما به طور کلی نادرست می باشند: زیرا ممکن است نویسنده تمام واقعیت‌ها را بررسی نکرده یا جنبه‌های خاصی را برای اثبات یک نقطه نظر خاص، بزرگنمایی نموده باشد.
اطلاعات نادرست، پدیده جدیدی نیست، اصطلاح fake news یا “اخبار جعلی” در قرن نوزدهم استفاده می‌شد اما اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نحوه ایجاد و گسترش آن را متحول کرده است. قبل از اینترنت، مردم تمایل داشتند اخبار خود را از منابع رسانه‌ای معتبر دریافت کنند که روزنامه‌نگاران آنها ملزم به رعایت قوانین سختگیرانه بودند. اینترنت راه‌های جدیدی برای انتشار، اشتراک‌گذاری و انتشار اخبار و اطلاعات با حداقل مقررات یا استانداردهای ویراستاری را فراهم کرد. امروزه بسیاری از افراد اخبار خود را توسط شبکه‌های اجتماعی و سایر منابع آنلاین دریافت می‌کنند. البته همیشه تشخیص اینکه کدام داستان‌ها معتبر و کدام نادرست هستند، آسان نیست.
تصویر(۱)
انواع اخبار جعلی
برای تشخیص اخبار جعلی می بایست در ابتدا با انواع آن آشنا شوید. اخبار فیک انواع گوناگونی دارد که بر اساس انگیزه افراد منتشر کننده، متفاوت است. به عنوان مثال برخی از انواع اخبار جعلی به شرح زیر می باشد:
کلیک‌بیت (Clickbait)
حوادث جنجالی بازدید خوبی دارند و داستان‌های عجیب و تصاویر تحریف‌شده باعث کلیک و اشتراک‌گذاری آنلاین می‌شوند. کلیک‌بیت به داستان‌هایی اشاره دارد که عمدا طراحی شده‌اند تا بازدیدکنندگان بیشتری را به وب‌سایت جذب کنند و درآمد تبلیغاتی را برای مالکان وب‌سایت افزایش دهند.
پروپاگاندا (Propaganda)
پروپاگاندا یکی از انواع اخبار جعلی است. این اخبار جعلی به داستان‌های نادرست یا تحریف‌شده‌ای اشاره دارد که برای گمراه کردن مخاطبان و ترویج یک برنامه سیاسی یا دیدگاه جانبدارانه نوشته شده است.
روزنامه‌نگاری بی‌کیفیت
گاهی اوقات، روزنامه‌نگاران زمان کافی برای بررسی تمام واقعیت‌ها قبل از انتشار را ندارند که موجب اشتباه و تبدیل شدن آنها به اخبار فیک می‌شود. با این حال، منابع خبری معتبر اشتباهات خود را اصلاح می‌کنند و در صورت اشتباه، با کاربرانشان شفاف هستند.
عنوان‌های گمراه‌کننده
گاهی اوقات یک داستان ممکن است به طور کلی درست باشد اما از یک عنوان جنجالی یا گمراه‌کننده برای جذب کاربران استفاده شود. این موضوع می‌تواند منجر به اخبار جعلی گردد زیرا معمولاً فقط عنوان و بخش‌های کوچکی از مقاله در شبکه‌های اجتماعی نمایش داده می‌شود، جایی که می‌تواند به سرعت گسترش یابد.
محتوای جعلی (Imposter Content)
زمانی است که منابع خبری واقعی جعل شده و داستان‌های ساختگی برای فریب یا گمراه کردن مخاطبان منتشر می‌شوند.
طنز یا نقیضه (Satire or Parody)
یکی از انواع اخبار جعلی، طنز یا نقیضه می باشد. برخی از اخبار جعلی با هدف سرگرمی منتشر می‌شوند. به عنوان مثال، داستان‌های طنز از طعنه یا اغراق برای شوخی درباره اخبار یا افراد مشهور استفاده می‌کنند. این نوع محتوا قصد فریب مخاطب را ندارد زیرا ماهیت آن شوخی و غیر جدی است. از جمله وب‌سایت‌های معروف در این زمینه میتوان به The Onion و The Daily Mash اشاره کرد.
سیاستمداران برجسته گاهی داستان‌هایی را که با آنها مخالف هستند (ممکن است واقعی و تایید شده باشند) را به عنوان “اخبار جعلی” رد می‌کنند. از آنجا که اصطلاح “اخبار جعلی” گسترده است و برای افراد مختلف معانی متفاوتی دارد، می‌تواند مورد بحث قرار گیرد. در سال ۲۰۱۸، دولت بریتانیا استفاده از این اصطلاح را درون اسناد یا مدارک رسمی ممنوع نمود و ادعا کرد که این اصطلاح به اندازه کافی تعریف نشده است تا معنای دقیقی داشته باشد. در عوض، ترجیح می‌دهد از اصطلاحات “اطلاعات نادرست” و “اطلاعات گمراه‌کننده” برای توصیف داستان‌های غلط استفاده کند:
- اطلاعات گمراه‌کننده (Disinformation): داستان‌های ساختگی یا گمراه‌کننده‌ای که عمدا منتشر می‌گردند و معمولاً توسط نویسندگانی ایجاد می‌شوند که ممکن است انگیزه‌های مالی یا سیاسی داشته باشند.
- اطلاعات نادرست (Misinformation): این اطلاعات به معنای داستان‌های نادرست یا گمراه‌کننده می باشند اما عمدا ایجاد نشده اند.
تصویر(۲)
اخبار جعلی چگونه کار می‌کند؟
اخبار جعلی اغلب از طریق وب‌سایت‌های خبری جعلی پخش می‌شود که برای به دست آوردن اعتبار، از منابع خبری معتبر تقلید می‌کنند. بر اساس تحقیقات، شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شوند ادعاهای نادرست سریعا گسترش یابند. اخبار فیک به سرعت گسترش می‌یابد زیرا معمولاً برای جلب توجه و تحریک احساسات طراحی شده‌اند. به همین دلیل اغلب شامل ادعاهای عجیب یا داستان‌هایی است که خشم یا ترس را برمی‌انگیزد و اهمیت تشخیص اخبار جعلی را افزایش می دهد.
فیدهای شبکه‌های اجتماعی اغلب محتوا را بر اساس معیارهای تعامل، یعنی تعداد دفعاتی که به اشتراک گذاشته یا لایک شده اند، اولویت‌بندی می‌کنند. این رویکرد می‌تواند باعث گسترش کلیک‌بیت، اغراق و اطلاعات نادرست شود. شرکت‌های شبکه‌های اجتماعی به عنوان پلتفرم‌ها دیده می‌شوند. به این معنا که آنها مسئولیت‌های قانونی مشابه رسانه‌های سنتی را ندارند، اگرچه این ممکن است با تغییر فضای سیاسی و حقوقی تغییر کند.
ربات‌های شبکه‌های اجتماعی می‌توانند اخبار جعلی را منتشر نمایند زیرا آنها بدون در نظر گرفتن اعتبار منابع به طور انبوه مقالات را تولید و پخش می‌کنند. ربات‌ها می‌توانند حساب‌های جعلی آنلاین ایجاد نموده و برای خود دنبال‌کنندگان و اعتبار به دست آورند.
ترول‌ها (Trolls)، کاربران اینترنتی که عمداً سعی دارند بحث‌هایی را شروع کنند یا افراد را ناراحت نمایند نیز در گسترش اخبار جعلی نقش دارند. گاهی اوقات ممکن است برای دلایل سیاسی به آنها پول داده شود. اصطلاحات “مزرعه ترول” یا “کارخانه ترول” گاهی در این زمینه استفاده می‌شوند تا به گروه‌های سازمان‌یافته‌ای از ترول‌ها اشاره نمایند که سعی می‌کنند در تصمیم‌گیری‌های سیاسی دخالت نمایند.
اخبار جعلی گاهی از دیپ‌فیک‌ها (Deepfakes) نیز بهره می‌برند. این ویدیوهای ساختگی با استفاده از نرم‌افزارهای دیجیتال، یادگیری ماشین و جابجایی چهره ایجاد می‌گردد. در این فرآیند، تصاویر ترکیب شده و ویدیوهای جدیدی ساخته می‌شوند که صحنه‌ها یا اقداماتی غیر واقعی را نمایش می‌دهند. نتیجه نهایی می‌تواند کاملاً قانع‌کننده باشد، به‌طوری‌که تشخیص جعلی بودن آنها دشوار است.
نمونه‌هایی از اخبار جعلی
در ادامه نمونه هایی از اخبار فیک ذکر شده است تا در درک و تشخیص اخبار جعلی به شما کمک نماید.
اخبار جعلی مربوط به کرونا
همه‌گیری کرونا، بستر مناسبی برای انتشار اطلاعات نادرست در فضای آنلاین ایجاد کرد و در طول بحران، نمونه‌های متعددی از اخبار فیک دیده شد. یکی از ماندگارترین آنها، شایعه‌ای در شبکه‌های اجتماعی بود که فناوری ۵G را به گسترش ویروس مرتبط می‌کرد. ادعا می‌شد که ۵G با سرکوب سیستم ایمنی، بدن را در برابر ویروس آسیب‌پذیرتر می‌کند و ویروس از طریق امواج رادیویی منتقل می‌شود. این ادعاها کاملاً نادرست بودند و بارها توسط منابع رسمی رد شدند اما با این وجود، به‌طور گسترده در فضای مجازی منتشر می‌شدند. این نمونه تشخیص اخبار جعلی را به صورت واضح نمایش می دهد.
انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶
طی انتخابات آمریکا در سال ۲۰۱۶، اخبار فیک و اطلاعات نادرست به یک مسئله جدی تبدیل شد. یک تحلیل نشان داد که بخش قابل‌توجهی از این اخبار توسط نوجوانانی در مقدونیه تولید شده بود. آنها متوجه شدند که هرچه داستان‌های جانبدارانه‌تری بسازند، افراد بیشتری آنها را کلیک کرده و به اشتراک می‌گذارند که در نتیجه موجب افزایش درآمدشان می‌شد. در این مواقع نیاز به توانایی تشخیص اخبار جعلی برای انسان ها به شدت حس می گردد.
بمب‌گذاری ماراتن بوستون
پس از بمب‌گذاری ماراتن بوستون در سال ۲۰۱۳، ادعاهای نادرستی که بمب‌گذاری یک حیله پیچیده برنامه‌ریزی شده توسط دولت آمریکا بود، به صورت آنلاین منتشر شد. پس از چند مورد رویدادهای تروریستی در سراسر جهان، تئوری‌های توطئه اغلب شایع می‌شوند و تشخیص اخبار جعلی در این موارد بسیار حساس و دشوار می باشد. این ایده که آنها عملیات “پرچم دروغین” هستند، یعنی توسط دولت یا یک گروه مخفی انجام شده‌اند تا تقصیر را به گردن دیگران بیندازند یا پوششی برای فعالیت‌های دیگر فراهم کنند، یک موضوع رایج است.
تصویر(۳)
کیم جونگ‌اون – جذاب‌ترین مرد زنده؟
در سال ۲۰۱۲، وب‌سایت طنز The Onion مقاله‌ای منتشر کرد که در آن ادعا شده بود کیم جونگ‌اون، دیکتاتور کره شمالی، به‌عنوان جذاب‌ترین مرد زنده انتخاب شده است و او را “معشوق پرطرفدار در پیونگ‌یانگ و رویای هر زن” توصیف کرد. این ماجرا مثالی برای سوء برداشت فرهنگی از طنز بود زیرا برخی نشریات چینی، مانند نسخه آنلاین روزنامه حزب کمونیست چین این گزارش را کاملاً جدی گرفته و به‌عنوان یک خبر واقعی منتشر کردند. تشخیص اخبار جعلی با این شرایط و به صورت طنز کار دشواری نیست.
خطرات اخبار جعلی چیست؟
مردم اغلب تصمیمات مهمی را بر اساس آنچه در اخبار می‌خوانند، اتخاذ می‌کنند، مانند چگونگی رای دادن در انتخابات یا انتخاب روش درمان هنگام بیماری. به همین دلیل، دسترسی به اخبار واقعی و تشخیص اخبار جعلی از اهمیت بالایی برخوردار است. از جمله خطرات اخبار فیک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایجاد سردرگمی و سوء تفاهم: اگر افراد نتوانند بین اخبار واقعی و جعلی تمایز قائل شوند، درک نادرستی از مسائل اجتماعی و سیاسی مهم پیدا می‌کنند.
- تضعیف اعتماد عمومی به رسانه‌ها: وقتی مردم احساس کنند “نمی‌توان به هیچ خبری اعتماد کرد”، این بی‌اعتمادی به منابع خبری معتبر نیز سرایت می‌کند.
- خطرات برای سلامت عمومی: اطلاعات نادرست درباره درمان‌های پزشکی یا بیماری‌های جدی (مانند سرطان یا کووید-۱۹) ممکن است منجر به تصمیم‌گیری‌های اشتباه و خطرناک برای سلامت افراد شود.
- افزایش درگیری‌های اجتماعی: بسیاری از اخبار جعلی با هدف تحریک و تشدید اختلافات اجتماعی ساخته می‌شوند. زمانی که هر گروه روایت و “واقعیت‌های” خاص خود را داشته باشد، چند قطبی‌شدن جامعه تشدید شده و حتی می‌تواند بر نتایج انتخابات اثر بگذارد.
- تأثیر منفی بر آموزش: دانشگاه‌ها و کالج‌ها از دانشجویان انتظار دارند که از منابع معتبر بهره ببرند. استفاده از اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده در تکالیف دانشگاهی می‌تواند منجر به کاهش نمرات و افت تحصیلی شود.
تصویر(۴)
راه های شناسایی اخبار جعلی
ممکن است از خود بپرسید که چگونه باید اخبار جعلی را در فیسبوک و سایر شبکه‌های اجتماعی شناسایی کنید؟ به عنوان یک دانشجو، چگونه باید از اخبار فیک اجتناب نموده یا از به اشتراک گذاشتن تصادفی اطلاعات نادرست آنلاین جلوگیری نمایید؟ در ادامه راه های شناسایی اخبار جعلی، تشخیص وب‌سایت‌های خبری فیک و بررسی قبل از به اشتراک گذاشتن، آورده شده است:
۱. بررسی منبع
یکی از راه های شناسایی اخبار جعلی بررسی منبع می باشد. آدرس وب سایت صفحه‌ای را که به آن نگاه می‌کنید، بررسی نمایید. گاهی اوقات، سایت‌های خبری جعلی ممکن است اشتباهات املایی در URL داشته باشند یا از پسوندهای دامنه نامتعارف مانند “infonet.” یا “offer.” استفاده کنند. اگر با سایت آشنا نیستید، صفحه “درباره ما” آن را بررسی کنید.
۲. بررسی نویسنده
یکی دیگر از راه های تشخیص اخبار جعلی بررسی نویسنده می باشد. در مورد آنها تحقیق کنید تا ببینید آیا معتبر هستند، شهرت خوبی دارند، در مورد حوزه تخصص خاص خود می‌نویسند و برنامه خاصی را دنبال می کنند؟ به انگیزه نویسنده فکر کنید.
۳. بررسی سایر منابع
آیا سایر رسانه‌ها یا منابع خبری معتبر در مورد این داستان گزارش داده‌اند؟ آیا منابع معتبری در داستان ذکر شده‌اند؟ آژانس‌های خبری جهانی حرفه‌ای دستورالعمل‌های ویراستاری و منابع گسترده‌ای برای بررسی واقعیت‌ها دارند، بنابراین اگر آنها نیز در حال گزارش این داستان هستند، نشانه خوبی است.
۴. ذهنیت انتقادی داشته باشید
بسیاری از اخبار فیک به طور هوشمندانه‌ای نوشته شده‌اند تا واکنش‌های احساسی قوی مانند ترس یا خشم را برانگیزند. در این مواقع می بایست احساسات خود را کنترل کرده و در پی تشخیص اخبار جعلی باشید. با پرسیدن سوالات زیر از خود، ذهنیت انتقادی را حفظ کنید:
- چرا این داستان نوشته شده است؟
- آیا در حال ترویج یک علت یا برنامه خاص می باشد؟
- آیا سعی دارد مرا وادار کند تا به وب‌سایت دیگری کلیک کنم؟
۵. بررسی واقعیت‌ها
داستان‌های خبری معتبر شامل واقعیت‌های زیادی مانند داده‌ها، آمار، نقل‌قول‌هایی از متخصصان و غیره خواهند بود. اگر این موارد وجود ندارند، دلیل آن را بپرسید. گزارش‌های حاوی اطلاعات نادرست اغلب شامل تاریخ‌های نادرست یا زمان‌بندی‌های تغییر یافته هستند. بنابراین بررسی زمان انتشار مقاله ایده خوبی می باشد.
۶. بررسی نظرات
حتی اگر مقاله یا ویدیو معتبر باشد، نظرات زیر آن ممکن است معتبر نباشند. اغلب لینک‌ها یا نظراتی که در پاسخ به محتوا ارسال می‌شوند ممکن است توسط ربات‌ها یا افرادی که برای انتشار اطلاعات گمراه‌کننده یا گیج‌کننده استخدام شده‌اند، ایجاد شده باشند.
۷. بررسی تعصبات خود
همه افراد تعصباتی دارند، شبکه‌های اجتماعی می‌توانند توسط پیشنهاد داستان‌هایی که با عادات مرور، علایق و نظرات موجود شما مطابقت دارند، اخبار جعلی ایجاد کنند. هرچه بیشتر از منابع و دیدگاه‌های متنوع بخوانید، احتمال بیشتری دارد که بتوانید به نتیجه‌گیری‌های دقیق برسید.
۸. بررسی کنید که آیا این یک شوخی است:
وب‌سایت‌های طنز محبوب هستند و گاهی اوقات تشخیص اینکه یک داستان شوخی یا طنز است، آسان نیست. جهت اطمینان و تشخیص اخبار جعلی، وب‌سایت را بررسی کنید و ببینید آیا به‌عنوان منبعی برای طنز و داستان‌های خنده‌دار شناخته می‌شود یا خیر.
۹. بررسی کنید که تصاویر معتبر هستند:
تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی می‌بینید ممکن است ویرایش یا دستکاری شده باشند. علائم احتمالی شامل اعوجاج (جایی که خطوط مستقیم در پس‌زمینه اکنون موج‌دار به نظر می‌رسند) و همچنین سایه‌های عجیب، لبه‌های دندانه‌دار یا رنگ پوستی که خیلی کامل به نظر می‌رسد، هستند. به خاطر داشته باشید که یک تصویر ممکن است دقیق باشد اما در زمینه ای گمراه‌کننده به کار رود. می‌توانید از ابزارهایی مانند جستجوی معکوس تصاویر گوگل استفاده نمایید تا بررسی کنید که یک تصویر از کجا آمده و آیا تغییر کرده است یا خیر.
۱۰. از سایت‌های بررسی واقعیت استفاده کنید:
معروف‌ترین آنها عبارتند از:
- Snopes
- PolitiFact
- Fact Check
- BBC Reality Check
نتیجه گیری
اخبار فیک به عنوان یک تهدید جدی در عصر دیجیتال، نه تنها اعتماد عمومی رسانه ها را تضعیف می کند بلکه تصمیم گیری‌های فردی و جمعی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. تشخیص اخبار جعلی و مقابله با آن، نیازمند هوشیاری، تفکر انتقادی و مسئولیت پذیری هر کاربر است. با بررسی منابع، راستی آزمایی اطلاعات توسط ابزارهای معتبر و پرهیز از اشتراک گذاری شتاب زده، می‌توانید سهم خود را در کاهش گسترش اطلاعات نادرست ایفا کنید. به خاطر داشته باشید که در دنیایی پر از داده‌های متناقض، آگاهی و دقت کلید حفظ سلامت اطلاعاتی جامعه است.