دسترسی پذیری وب سایت چیست و در سال ۲۰۲۵ چگونه باید آن را بررسی کرد؟

دسترسی پذیری وب سایت (Website Accessibility) به معنای توسعه و طراحی صفحاتی است که برای افراد با توانایی‌های متفاوت قابل استفاده باشد. برای نمونه، وب‌سایت‌ها باید نیازهای کاربرانی با ناتوانی‌های بینایی، چالش‌های حرکتی و کم‌شنوایی را برآورده سازند.

بررسی دسترسی پذیری وب سایت به معنای ارزیابی میزان سازگاری آن با نیازهای گوناگون کاربران است. این بررسی شامل معیارهایی از جمله موارد زیر می‌شود:

• کنتراست رنگی مناسب برای خوانایی بهتر

• قابلیت بزرگ‌نمایی متون بدون افت کیفیت

• هماهنگی با صفحه‌خوان‌ها برای افرادی که اختلالات بینایی دارند.

• قابلیت تعامل تنها با استفاده از صفحه‌کلید

• استفاده از نشانگرها و دکمه‌های بزرگ برای استفاده آسان

هر سازمانی باید اطمینان حاصل کند که وب‌سایتش برای کاربران مختلف قابل استفاده و دارای ناوبری آسان باشد، به‌گونه‌ای که هیچ دسته‌ای از کاربران نادیده گرفته نشوند. این رویکرد نه‌تنها از لحاظ اخلاقی الزامی است بلکه از منظر تجاری نیز هوشمندانه می باشد زیرا موجب گسترش دامنه مخاطبان و افزایش فرصت‌های تعامل و درآمد می‌شود.

انواع تست های دسترسی پذیری وب سایت

تست دسترسی پذیری باید با تمرکز بر نیازهای واقعی کاربران انجام شود. در این زمینه، توصیه می‌شود فرآیند ارزیابی را به‌گونه‌ای طراحی کنید که نیازهای گروه‌های زیر (و سایر گروه‌های دارای چالش‌های مشابه) را در بر بگیرد:

• افرادی با اختلالات بینایی

• افرادی با مشکلات شنوایی

• افرادی با محدودیت‌های حرکتی یا جسمی

• افرادی با ناتوانی‌های یادگیری یا شناختی

چنین رویکردی به شناسایی موانع واقعی کمک کرده و تضمین می‌کند که وب‌سایت برای طیف گسترده‌تری از کاربران قابل دسترسی باشد. 

در هنگام بررسی برای این گروه‌ها، باید تلاش شود که آزمون‌ها به روش‌های زیر انجام گیرند:

• تست دستی: اعضای تیم به‌صورت مستقیم بخش های مختلف وب‌سایت را بررسی کرده و موانع احتمالی را ثبت کنند.

• تست خودکار: از ابزارهایی استفاده شود که به‌طور مکرر مشکلات دسترسی پذیری وب سایت را شناسایی، اصلاح و گزارش می‌کنند.

• تست کاربر: با گروهی متنوع از افراد مصاحبه‌های منظم انجام گیرد تا اطلاعاتی درباره میزان دسترسی پذیری وب سایت از دیدگاه کاربران واقعی به‌دست آید.

تصویر(۱)

دسترسی پذیری وب سایت یک ضرورت برای تمام سازمان‌ها 

بدیهی است که هیچ‌کس نمی‌خواهد به دلیل طراحی یک وب‌سایت، با پیامدهای حقوقی روبرو شود. با اولویت قرار دادن دسترسی پذیری، سازمان‌ها نه‌تنها از بروز مشکلات قانونی جلوگیری می‌کنند بلکه از قوانین و مقررات در حال تحول نیز پیشی می‌گیرند.

استانداردهای ADA برای طراحی دسترس‌پذیر و دستورالعمل‌های دسترسی به محتوای وب (WCAG) الزامات روشنی را تعیین کرده‌اند. این دستورالعمل‌ها تاکید دارند که محتوای وب باید شامل شرایط زیر باشد:

• قابل درک (Perceivable)

• قابل اجرا (Operable)

• قابل فهم (Understandable)

• قابل اعتماد (Robust)

WCAG جهت تحقق این اصول، معیارهای موفقیت‌سنجی دقیقی ارائه کرده که می‌توان از آنها به‌عنوان نقشه راهی برای ایجاد وب‌سایتی فراگیر استفاده کرد.

هرچند دسترسی پذیری وب سایت یک فرآیند موقت نیست اما با شناسایی و رفع موانع رایج، می‌توان تجربه‌ای روان، فراگیر و لذت‌بخش را برای تمامی کاربران فراهم ساخت. به‌عنوان مثال، استفاده از زیرنویس (Closed Captions) تنها برای افراد ناشنوا یا کم‌شنوا مفید نیست بلکه به کاربران دیگر، مانند نوجوانان یا افرادی که در محیط‌های پر سر و صدا هستند نیز کمک می‌کند تا راحت‌تر محتوای ویدیویی را دنبال کنند.

سایر ویژگی‌های مهم در طراحی دسترسی‌پذیر شامل موارد زیر هستند:

• کنتراست رنگی کافی برای خوانایی بهتر

• قابلیت تعامل از طریق صفحه‌کلید

• استفاده از متن جایگزین (Alt Text) برای تصاویر

• قابلیت تبدیل متن به گفتار (Text-to-Speech) برای کاربرانی با اختلالات بینایی یا کم‌سواد

یک وب‌سایت با طراحی دسترسی‌پذیر، نه‌تنها نشان‌دهنده تعهد سازمان به مسئولیت‌پذیری اجتماعی است بلکه نشانه‌ای از یک کسب‌وکار هوشمند، آینده‌نگر و مشتری‌محور محسوب می‌شود. با این رویکرد، هم دامنه مخاطبان گسترش می‌یابد و هم تجربه‌ای مثبت برای تمام بازدیدکنندگان فراهم خواهد شد.

بررسی دسترسی پذیری وب سایت در ۵ مرحله

بررسی دستی دسترسی پذیری وب سایت، نقطه شروع مناسبی برای شناسایی موانع احتمالی است.

در ادامه، ۵ حوزه کلیدی برای ارزیابی دسترسی پذیری وب سایت آورده شده است:

تصویر(۲)

۱. افزودن زیرنویس برای تمام ویدیوها و محتوای صوتی

زیرنویس (Closed Captions)، متونی هستند که به‌صورت همزمان با محتوای تصویری یا صوتی نمایش داده می‌شوند.

این زیرنویس‌ها برای افرادی که اختلالات شنوایی داشته و همچنین افرادی که در محیط‌های پر سر و صدا حضور دارند، مفید می باشند. ارائه رونوشت (Transcript) از محتوای صوتی نیز می‌تواند در بهبود سئو مؤثر باشد زیرا موجب می‌شود محتوای شما در موتورهای جستجو آسان‌تر یافت شده و قابل استفاده باشد.

اکثر پلتفرم‌های میزبانی ویدیو، گزینه‌ای برای فعالسازی زیرنویس هنگام تماشا ارائه می‌دهند. اطمینان حاصل نمایید که این گزینه فعال باشد و خودتان نیز آن را بررسی کنید تا از عملکرد صحیح آن مطمئن شوید. همچنین برای محتوای صوتی، یک رونوشت متنی کامل ارائه دهید.

۲. افزودن متن جایگزین برای تصاویر

متن جایگزین (Alt Text) توضیحی نوشتاری برای محتوای غیر متنی مانند تصاویر و ویدیوها  می باشد. این متن توسط فناوری‌های کمکی مانند صفحه‌خوان‌ها استفاده می‌شود تا محتوای صفحه را برای کاربران تشریح کنند.

هنگام نوشتن Alt Text، سعی کنید واضح و مختصر باشد و تمرکز خود را روی هدف تصویر بگذارید.

برای مثال، در نمونه تصویر ارائه‌شده، متن جایگزین “Baby the Corgi Puppy” درج شده است. این متن، تصویر را برای کاربری که قادر به مشاهده آن نیست توصیف می‌کند. همچنین در صورت عدم لود تصویر، این متن جایگزین نمایش داده می‌شود.

تصویر(۳)

می‌توانید با استفاده از ابزارهای رایگان اسکن دسترسی پذیری وب سایت، تصاویر فاقد Alt Text را شناسایی کنید اما توجه داشته باشید که این ابزارها تنها عدم وجود متن جایگزین را گزارش می‌دهند و نمی‌توانند کیفیت متون موجود را ارزیابی کنند.

۳. اطمینان از کنتراست رنگی مناسب

کنتراست رنگی، به اختلاف میزان روشنایی میان عناصر پیش‌زمینه (مانند متن) و پس‌زمینه در یک وب‌سایت اشاره دارد. هرچه این اختلاف بیشتر باشد، خوانایی محتوا و تعامل با اجزای سایت برای کاربران آسان‌تر خواهد بود.

وجود کنتراست مناسب نه‌تنها برای کاربرانی که اختلالات بینایی یا کوررنگی دارند ضروری است بلکه برای سایرین نیز اهمیت دارد؛ زیرا باعث کاهش فشار و خستگی چشم هنگام مطالعه یا استفاده طولانی‌مدت از وب‌سایت می‌شود.

بر اساس دستورالعمل‌های WCAG:

• نسبت کنتراست پیشنهادی برای متون و تصاویر متنی باید حداقل ۴.۵ به ۱ باشد.

• برای متون بزرگ یا تصاویر متنی بزرگ، این نسبت می‌تواند تا ۳ به ۱ کاهش یابد.

موضوع کنتراست صرفاً محدود به متن نیست و عناصر تعاملی مانند لینک‎ها، دکمه‌ها، آیکون‌ها و فرم‌ها نیز باید در برابر پس‌زمینه خود از وضوح کافی برخوردار باشند. برای ساده‌سازی فرآیند بررسی و بهبود کنتراست رنگی، می‌توان از ابزارهای رایگانی مانند AudioEye استفاده کرد. این ابزار وب‌سایت را به‌صورت خودکار اسکن کرده و نواحی که کنتراست ناکافی دارند را شناسایی می‌کند تا بتوان در سریع‌ترین زمان ممکن آنها را اصلاح نمود. 

۴. آزمون ناوبری با صفحه‌کلید

کاربرانی که ناتوانی‌های حرکتی دارند یا از فناوری‌های کمکی استفاده می‌کنند، برای تعامل با وب‌سایت‌ها به صفحه‌کلید متکی هستند. بنابراین، تمام قابلیت‌ها و عناصر تعاملی باید کاملاً با صفحه‌کلید قابل استفاده باشند. ناوبری با صفحه‌کلید، به کاربران امکان می‌دهد بدون استفاده از ماوس، در وب‌سایت جابجا شوند، لینک ها را باز کرده و اقدامات لازم را تنها با صفحه‌کلید انجام دهند. این ویژگی برای افراد با محدودیت حرکتی، حیاتی است.

ناوبری مؤثر با صفحه‌کلید، نیازمند علائم تصویری مشخص است که محل حضور کاربر در صفحه و اقداماتی که می‌تواند انجام دهد را نشان دهند. برای مثال، ممکن است منوی کشویی ظاهر شود تا به کاربر امکان انتخاب یک گزینه را در فرم بدهد.

برای بررسی ناوبری صفحه‌کلید:

• سعی کنید توسط صفحه‌کلید، اقدامات مختلف را در وب‌سایت انجام دهید.

• اگر با بخش‌هایی مواجه شدید که قابل فهم یا دسترسی نیستند، آنها را یادداشت کنید.

• اعضای تیم را نیز به انجام این تست تشویق کنید و هر مانعی را به‌عنوان یک مشکل دسترسی پذیری وب سایت ثبت و پیگیری نمایید.

تصویر(۴)

۵. استفاده صحیح از ساختار هدینگ‌ها (Heading Styles)

ساختار هدینگ (Heading Structure) از تگ‌های ‌H1 تا H6 تشکیل شده و نقش مهمی در تعیین سلسله‌مراتب محتوایی صفحات وب دارد. این ساختار نه‌تنها به سازماندهی بهتر متن و ایجاد نظم بصری کمک می‌کند بلکه درک اطلاعات و موضوع اصلی صفحه را برای کاربران ساده‌تر می‌سازد.

علاوه بر این، ساختار هدینگ برای ابزارهای کمکی مانند صفحه‌خوان‌ها (Screen Readers) اهمیت بالایی دارد. این ابزارها با استفاده از هدینگ‌ها، محتوای صفحه را به صورت ساختاریافته برای کاربرانی که اختلال بینایی دارند، بازخوانی می‌کنند و امکان پیمایش سریع‌تری را برای آنها فراهم می‌آورند.

همچنین هدینگ‌های منظم به سایر کاربران کمک می‌کنند تا در نگاه اول ساختار محتوا را درک کرده، بخش‌های موردنظر خود را سریع‌تر بیابند و درک بهتری از محتوای صفحه به‌دست آورند.

برای استفاده مؤثر از تگ‌های هدینگ، رعایت سلسله‌مراتب منطقی ضروری است:

• تنها یک تگ H1 برای عنوان اصلی هر صفحه

• استفاده از تگ H2 برای بخش‌های اصلی

• به کار بردن تگ H3 و سطوح پایین‌تر برای زیرمجموعه‌ها

رعایت این ساختار موجب افزایش خوانایی محتوا و بهبود تجربه کاربری می‌شود.

برای بررسی ساختار هدینگ‌ها، می‌توانید از طریق پنل مدیریت وب‌سایت یا ابزار توسعه مرورگر (با کلیک راست و انتخاب گزینه “Inspect”) اقدام کنید. همچنین ابزارهای رایگان مختلفی وجود دارند که صفحات فاقد ساختار هدینگ مناسب یا دارای مشکلات سلسله‌مراتب را شناسایی و گزارش می‌کنند.

در نهایت، اختصاص زمان برای بررسی دستی این عناصر کلیدی، درک عمیق‌تری از تجربه کاربران دارای معلولیت به شما می‌دهد. این اقدام گامی مهم در جهت طراحی وب‌سایتی فراگیر، انسان‌محور و مسئولانه است.

تصویر(۵)

ابزارهای تست دسترسی پذیری وب سایت

ابزارها و منابع متنوعی برای تسهیل فرایند بررسی دسترسی پذیری وب سایت در دسترس هستند. این ابزارها قابلیت انجام تحلیل‌های خودکار را دارند و به شما کمک می‌کنند تا رویکردی منسجم و ساختاریافته برای بهبود دسترسی پذیری اتخاذ کنید.

باید توجه داشت که هرچند این ابزارها بسیار ارزشمند هستند اما به‌تنهایی نمی‌توانند تمام جوانب دسترسی پذیری را پوشش دهند. بسیاری از چالش‌های واقعی تنها توسط بررسی‌های دستی و آزمون‌های مبتنی بر تجربه کاربری قابل شناسایی هستند زیرا دسترسی پذیری وب سایت، پیش از آنکه یک الزام فنی باشد، تعهدی انسانی بوده و باید برای آنها پیاده‌سازی شود.

در ادامه، برخی از روش‌های ارزیابی دسترسی پذیری وب سایت توسط ابزارهای Semrush App Center، معرفی می‌شوند:

۱. Accessibility Scan and Monitor

Accessibility Scan and Monitor توسط هوش مصنوعی، وب‌سایت‌ها را از نظر انطباق با WCAG و ADA بررسی می‌کند. برای شروع، تنها کافی‌ است آدرس وب‌سایت خود را وارد کرده و پارامترهای مدنظر را تعریف کنید. اسکن به‌صورت خودکار اجرا می‌شود.

۲. AI Accessibility Widget

AI Accessibility Widget یکی دیگر از ابزارهایی است که بسیاری از مشکلات انطباق با WCAG و ADA را در لحظه تشخیص داده و اصلاح می‌کند. این ابزار، رابط کاربری وب‌سایت شما را با اضافه‌کردن یک منوی دسترسی پذیری قابل انتخاب توسط بازدیدکننده، بهبود می‌دهد و پشتیبانی محلی از ۵۷ زبان را ارائه می‌نماید.

تصویر(۶)

نتایج و مزایای ابزارها

استفاده از ابزارهایی مانند Accessibility Scan and Monitor و AI Accessibility Widget به شرکت‌ها کمک می‌کند به مخاطبان جدید دسترسی پیدا کنند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که این ابزارها در موارد زیر تاثیرگذار هستند:

• افزایش درآمد به‌ازای هر کلیک

• افزایش نرخ کلیک (CTR)

• کاهش نرخ پرش (Bounce Rate)

• افزایش نرخ تبدیل (Conversion Rate)

نتیجه گیری

دسترسی پذیری وب سایت، یک هدف مقطعی نیست بلکه تعهدی مداوم به ارائه تجربه کاربری مناسب است. با پرداختن فعالانه به این موضوع، علاوه بر کاهش خطرات قانونی، وجهه‌ای مسئولانه از سازمان خود ارائه می‌دهید و امکان استفاده از وب‌سایت را برای کاربران زیادی فراهم می‌کنید.