۱۰ گام برای جلوگیری از حمله باج افزار کدام هستند؟

حمله باج افزار یا Ransomware attack، یکی از مخرب‌ترین انواع تهدیدات سایبری در دنیای امروز است. این نوع حمله افراد، کسب‌وکارها و حتی دولت‌ها را هدف قرار می‌دهد و با قفل کردن داده‌های حیاتی، قربانی را مجبور به پرداخت باج می‌کند. برای مقابله با آن لازم است تا ابتدا درک شود که باج افزار چیست، چگونه عمل می‌کند و چرا اینقدر خطرناک است. سپس می‌توان با اجرای اقدامات عملی، در برابر آن از خود محافظت کرد. در این مقاله، تمام موارد ضروری مانند ۱۰ گام کلیدی برای پیشگیری از حملات باج افزاری، توضیح داده شده است.

حمله باج افزار چیست؟

حمله باج افزاری نوعی جرم سایبری است که در آن هکرها با استفاده از بدافزار، سیستم را آلوده کرده و اقدام به رمزگذاری فایل‌ها یا قفل دستگاه‌ها می‌کنند. در ادامه، قربانی برای دسترسی مجدد به داده‌ها، مجبور می‌شود باجی را معمولاً به‌صورت ارز دیجیتال مانند بیت‌کوین پرداخت کند.

این حمله در واقع یک گروگان‌گیری دیجیتالی است؛ داده‌ها ربوده می‌شوند و کلید رمزگشایی فقط در اختیار مهاجمان قرار دارد.
آنچه که حمله باج افزار را نگران‌کننده می کند این است که همه، از کاربران خانگی گرفته تا بیمارستان‌ها، مدارس، شرکت‌های مالی و حتی زیرساخت‌های حیاتی را هدف قرار می‌دهد.

تصویر(۱)

حمله باج افزار چگونه کار می‌کند؟

این حملات معمولاً در ۴ مرحله انجام می‌شوند:

1. آلودگی سیستم: مهاجمان از طریق ایمیل‌های فیشینگ، پیوست‌های آلوده، رمزهای عبور ضعیف یا باگ‌های پچ نشده وارد سیستم می‌شوند. در حملات مدرن، حتی سرویس‌های ابری نیز با سوءاستفاده از Active Directory و محیط های ترکیبی هدف قرار می‌گیرند.

2. رمزگذاری: پس از نفوذ، باج افزار اقدام به رمزگذاری فایل‌ها یا قفل سیستم‌ها می‌کند. برخی هکرها ابتدا داده‌ها را سرقت کرده و با روش “باج‌گیری دو مرحله‌ای” قربانی را تهدید می‌کنند که باید پول پرداخت شود یا اطلاعات حساس به صورت عمومی منتشر خواهد شد.

3. درخواست باج: قربانی یک پیام باج‌گیری دریافت می‌کند که معمولاً با ضرب‌الاجل همراه است تا فشار بیشتری برای پرداخت ایجاد شود.

4. پرداخت (و شاید بازیابی): حتی اگر باج پرداخت شود، هیچ تضمینی وجود ندارد که مهاجمان کلید رمزگشایی را ارائه کنند یا مجددا حمله انجام ندهند.

تصویر(۲)

چرا حمله باج افزار تا این اندازه خطرناک است؟

باج افزار فقط یک بدافزار ساده نیست بلکه یکی از مخرب‌ترین و مختل‌کننده‌ترین تهدیدات سایبری به شمار می‌رود. دلایل آن عبارتند از:

• خسارت مالی: پیش‌بینی می‌شود خسارات ناشی از حمله باج افزار در سراسر جهان، سالانه به میلیاردها دلار برسد. مبلغ باج هم می‌تواند از چند صد تا میلیون‌ها دلار متغیر باشد.

• اختلال عملیاتی: بیمارستان‌ها مجبور به لغو درمان‌ها می‌شوند، خطوط لوله انتقال سوخت تعطیل خواهند شد و شرکت‌ها هفته‌ها بهره‌وری خود را از دست می‌دهند.

• سرقت و افشای داده‌ها: با روش‌های باج‌گیری دو یا حتی سه‌مرحله‌ای، داده‌های حساس سرقت شده و به‌صورت عمومی منتشر می‌شوند.

• سهولت دسترسی برای مجرمان: با ظهور مدل “باج افزار به‌عنوان سرویس” (RaaS)، حتی افراد کم‌تجربه هم می‌توانند کمپین‌های پیچیده‌ای را راه‌اندازی کنند.

• اتوماسیون مبتنی بر هوش مصنوعی: نسل‌های جدید باج افزار از ابزارهای هوش مصنوعی برای شناسایی باگ‌ها، ساخت ایمیل‌های فیشینگ و حتی تولید اسکریپت‌های مخرب استفاده می‌کنند.

۱۰ گام برای جلوگیری از حمله باج افزار

حمله باج افزار شاید یکی از مخرب‌ترین تهدیدات سایبری باشد اما با رعایت اصول صحیح می‌توان ریسک قربانی شدن را تا حد زیادی کاهش داد. مهم‌ترین اقدامات عبارتند از:

1. بروزرسانی نرم‌افزارها: سیستم‌عامل، اپلیکیشن‌ها و ابزارهای امنیتی باید به‌طور منظم بروزرسانی شوند زیرا مهاجمان اغلب از نسخه‌های قدیمی و آسیب‌پذیر سوءاستفاده می‌کنند.

2. استفاده از ابزارهای امنیتی قوی: نصب یک آنتی‌ویروس معتبر یا ابزار امنیتی برای نقطه پایانی (Endpoint)، می‌تواند باج افزار را در همان مراحل اولیه شناسایی و متوقف کند.

3. فعالسازی احراز هویت چندمرحله‌ای (MFA): حساب‌های کاربری با MFA امن‌تر هستند زیرا حتی اگر رمز عبور دزدیده شود، مهاجم به سیستم دسترسی نخواهد داشت.

4. احتیاط در ایمیل‌ها و لینک‌ها: کلیک نکردن روی لینک‌های مشکوک یا باز نکردن پیوست‌های ناشناخته بسیار حیاتی است زیرا اکثر آلودگی‌ها از طریق فیشینگ آغاز می‌شوند. ایمیل‌های فیشینگ معمولاً قربانیان را به دامنه‌های مخرب هدایت می‌کنند. استفاده از یک فایروال برای DNS، لایه دفاعی اضافه‌ای ایجاد می‌کند و حتی اگر کاربران روی لینک آلوده کلیک نمایند، جلوی دسترسی کاربران به سایت‌های خطرناک را خواهد گرفت.

5. ایمن‌سازی ایمیل با DNS: از آنجایی که ایمیل‌های فیشینگ یکی از اصلی‌ترین روش‌های انتشار باج افزار هستند، تنظیم رکوردهای SPF، DKIM و DMARC در DNS می‌تواند از جعل دامنه جلوگیری کرده و ریسک کلیک کردن کارکنان روی لینک‌ها یا پیوست‌های آلوده را کاهش دهد.

6. تهیه نسخه پشتیبان از داده‌ها: تهیه منظم نسخه‌های پشتیبان، به صورت آفلاین یا در فضای ابری، باید همواره انجام شود. این نسخه‌ها باید ایمن باشند و به‌طور دوره‌ای تست شوند تا در صورت نیاز، امکان بازیابی سریع فراهم گردد.

7. محدود کردن سطح دسترسی کاربران: کارکنان فقط باید به فایل‌ها و سیستم‌هایی دسترسی داشته باشند که برای کارشان ضروری است. این موضوع موجب خواهد شد تا اگر یکی از حساب‌ها آلوده شود، میزان آسیب‌پذیری و گسترش حمله محدود گردد.

8. آموزش و آگاهی‌بخشی به کارکنان: آگاهی مهم‌ترین عامل است. کارکنان باید توانایی شناسایی ایمیل‌های فیشینگ و فعالیت‌های مشکوک را داشته باشند و بلافاصله آن را گزارش کنند.

9. وجود یک برنامه برای واکنش به حادثه: آماده‌سازی از قبل، حیاتی است. باید مشخص باشد که در زمان حمله کدام افراد مطلع شوند، چگونه سیستم‌های آلوده ایزوله شده و روند بازیابی از بکاپ‌ها به چه شکل صورت گیرد.

10. بررسی و شناسایی تهدیدات در مراحل اولیه: استفاده از سیستم‌های شناسایی نفوذ (IDS) و ابزارهای مانیتورینگ در سطح نقطه پایانی (Endpoint)، کمک می‌کند تا رفتارهای غیرعادی قبل از تبدیل شدن به بحران شناسایی شوند.

تصویر(۳)

نمونه‌های واقعی از حمله باج افزار

بررسی حملات بزرگ در سال‌های اخیر نشان می‌دهد این تهدیدات چگونه تکامل پیدا کرده‌اند. برخی از مهم‌ترین نمونه‌ها در ادامه ذکر شده اند:

• ۲۰۲۱ – JBS Foods:
  در ژوئن ۲۰۲۱، شرکت JBS Foods، بزرگ‌ترین تولیدکننده گوشت جهان، هدف یک حمله باج افزاری قرار گرفت. این حمله باعث اختلال در ایالات متحده، کانادا و استرالیا شد. JBS در نهایت ۱۱ میلیون دلار به مهاجمان پرداخت کرد، موضوعی که نشان داد زنجیره تامین جهانی تا چه حد مقابل جرایم سایبری آسیب‌پذیر است.

• ۲۰۲۳ – کتابخانه بریتانیا:
  در اواخر سال ۲۰۲۳، گروه باج افزاری Rhysida کتابخانه بریتانیا را هدف قرار داد. مهاجمان ۲۰ بیت‌کوین (حدود ۶۰۰ هزار دلار در آن زمان) درخواست کردند. پس از عدم پرداخت، مجرمان ۶۰۰ گیگابایت داده حساس شامل اطلاعات کارکنان و کاربران را منتشر نمودند. این حمله خدمات دیجیتال را مختل نمود و خطرات پیش روی نهادهای فرهنگی را برجسته ساخت.

• ۲۰۲۴ – Change Healthcare:
  در فوریه ۲۰۲۴، گروه BlackCat با حمله به Change Healthcare فرآیند پیگیری حدود نیمی از مطالبات بیمه درمانی آمریکا را متوقف کرد. گزارش‌ها حاکی از آن بود که UnitedHealth Group برای پایان دادن به بحران، مبلغ ۲۲ میلیون دلار باج پرداخت کرده است و مجموع خسارات این حمله به صدها میلیون دلار رسید.

• ۲۰۲۵ – NASCAR:
  در آوریل ۲۰۲۵، سازمان NASCAR هدف حمله باج افزاری گروه Medusa قرار گرفت. در این حمله داده‌های شخصی هواداران از جمله شماره‌های تأمین اجتماعی به سرقت رفت. مهاجمان ۴ میلیون دلار درخواست کردند.

جمع‌بندی

حمله باج افزار به این زودی‌ها از بین نمی‌رود بلکه روز‌به‌روز هوشمندتر، سریع‌تر و پیچیده‌تر می‌شوند. نمونه‌های بزرگی که طی سال‌های اخیر رخ داده‌اند تنها بخش کوچکی از تهدیداتی هستند که در پیش رو است. به همین دلیل، اهمیت پیشگیری بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. بروزرسانی نرم‌افزارها، آموزش کارکنان برای شناسایی تهدیدات و ایجاد یک برنامه واکنش به حادثه، همگی حیاتی هستند. واقعیت ساده است؛ هر چه امروز آماده‌تر باشید، فردا در برابر تهدیدات باج افزاری ایمن‌تر خواهید بود.