طراحی محصول دیجیتال به فرآیند ایجاد و توسعه محصولاتی مانند وبسایتها، اپلیکیشنهای موبایل، نرمافزارها و سایر واسط های دیجیتال اطلاق میشود. این فرآیند، جنبههای مختلفی از جمله ایدهپردازی، طراحی، پیادهسازی و تحویل را در بر میگیرد.
بهطور خلاصه، طراحی محصول دیجیتال یک رویکرد جامع است که تمامی جنبههای طراحی محصولات دیجیتال را پوشش میدهد و هدف آن، ایجاد یک تجربه کاربری بهینه و دستیابی به موفقیت تجاری می باشد. برای رسیدن به این مورد، لازم است مراحل مختلفی از جمله ایدهپردازی، تحقیق، طراحی، آزمایش و راهاندازی، طی شود.
تصویر(۱)
موفقیت طراحی محصول دیجیتال، مستلزم همکاری هماهنگ تیمهای مختلفی است که هر یک مهارتها و تخصصهای خاص خود را به فرآیند اضافه میکنند:
-
رهبری تحلیلی (Analytical Leadership): رهبری تحلیلی، متشکل از افرادی است که مسئول تعیین چشمانداز، استراتژی و اهداف محصول دیجیتال هستند. این افراد نقش پل ارتباطی میان اهداف کسبوکار و جنبههای فنی محصول را ایفا میکنند.
-
تیم طراحی (Design Team): تیم طراحی وظیفه دارد جنبههای بصری و تجربه کاربری یک محصول دیجیتال را شکل دهد. این تیم با تمرکز بر شناسایی نیازهای کاربران، طراحی رابطهای کاربری ساده و قابل فهم، تهیه وایرفریم (چیدمان تصویری)، نمونههای اولیه و مدلهای پیشرفته، تلاش میکند محصولی ارائه دهد که از نظر زیبایی چشمنواز و استفاده از آن نیز برای کاربر آسان و لذتبخش باشد.
-
تیم فرانتاند (Frontend Team): تیم فرانتاند شامل توسعهدهندگانی است که در پیادهسازی رابط کاربری و تجربه کاربری ارائهشده توسط تیم طراحی، متخصص هستند. توسعهدهندگان فرانتاند وظیفه دارند طراحی را به یک رابط کاربری کاربردی و واکنشگرا تبدیل کنند که در انواع دستگاهها و مرورگرها بهخوبی عمل کند.
-
تیم بکاند (Backend Team): تیم بکاند شامل توسعهدهندگانی است که مسئول منطق سمت سرور، پایگاه داده ها و عملکرد کلی محصول دیجیتال هستند. تمرکز اصلی این تیم بر تضمین قابلیت اطمینان، امنیت و مقیاسپذیری محصول است.
در این مقاله، نقشه راهی برای شما ترسیم خواهد شد که شامل آمارها، استراتژیها و پیشنهادات تخصصی در زمینه کاوش فضای پیچیده طراحی محصول دیجیتال است.
فرآیند و مراحل طراحی محصول دیجیتال
فرآیند طراحی محصول دیجیتال شامل مراحل متعددی از زمان شکلگیری ایده تا محصول نهایی است. در ادامه، این مراحل طراحی محصول دیجیتال بهطور دقیق تشریح میشوند:
- ایدهپردازی (Ideation): مانند هر پروژه دیگری، طراحی یک محصول دیجیتال با مرحله ایدهپردازی و هم فکری آغاز میشود. در این مرحله، ویژگیها و عملکرد مورد انتظار محصول مشخص میگردد و نقش محوری در شناسایی مشکلات اصلی و شکلگیری ایدههایی برای راهحلهای احتمالی دارد.
- تحقیق (Research): حتی اگر بهطور کلی با مخاطبان و نیازهای آنها آشنایی داشته باشید، انجام تحقیقات مستمر برای هدایت صحیح فرآیند طراحی در مراحل بعدی، ضروری است. تحقیقات دقیق، نقشی کلیدی در شناخت عمیق نیازهای کاربران هدف و تحلیل جامع بازار ایفا میکند.
در واقع تحقیق مانند قطبنمایی عمل مینماید که مسیر توسعه محصول دیجیتال را مشخص کرده و تضمین میکند در جهت درستی حرکت میکنید. در این مرحله، موارد زیر اهمیت ویژهای دارند:
-
الزامات تجاری (Business requirements)
-
تحلیل مسیر مشتری (Customer journey analysis)
-
بررسی محیطی و موضوعی (Contextual inquiry)
-
دستهبندی ایدهها با نمودار (Affinity diagramming)
-
اصول قابلیت استفاده (Usability heuristics)
تصویر(۲)
-
مفهومسازی (Conceptualization): در این مرحله، ایدهها به مفاهیم قابل اجرا تبدیل میشوند که شامل طراحیهای ابتدایی (Sketching)، وایرفریمها (Wireframing) و ساخت نمونههای اولیه (Prototypes) برای تجسم ساختار و عملکرد محصول است.
در واقع، این مرحله به شما کمک میکند تا مشاهده کنید ایده محصولتان در عمل چگونه خواهد بود. همچنین فرصتی است برای دریافت و ارائه بازخورد که محصول نهایی تا حد امکان به چشمانداز موردنظر شما نزدیک شود. -
اثبات مفهوم (Proof of Concept): در این مرحله، مفاهیم اولیه و وایرفریمها با نیازهای مخاطب هدف تطبیق داده میشوند. بدین منظور، ارتباط مستقیمی با کاربران نهایی برقرار شده و از آزمونهای آنلاین برای ارزیابی بازخوردها استفاده خواهد شد. این فرآیند به درک دقیقتر نیازها و چالشهای کاربران کمک میکند. همچنین با استفاده از ابزارهایی مانند تحلیل مسیر کلیک، نقشههای حرارتی، ردیابی حرکات چشم و سایر روشهای تحلیلی، دادههای دقیقتری برای بهبود تجربه کاربری جمعآوری میشود.
-
طراحی و توسعه (Design and Development): پس از تثبیت مفهوم، نوبت به طراحی UX در محصول دیجیتال میرسد. در این مرحله، عناصر گرافیکی، اجزای بصری و کتابخانههای طراحی مشخص و پیادهسازی میشوند. همزمان با فرآیند طراحی، لازم است یک ساختار اطلاعاتی شفاف و منسجم تدوین گردد؛ ساختاری که با تیم فرانتاند هماهنگ باشد و ارتباط مؤثری میان تیمهای فرانتاند و بکاند برقرار کند.
-
آزمون (Testing): آزمون یکی از ارکان اصلی اعتبارسنجی طراحی و تضمین کیفیت محصول دیجیتال به شمار میرود. شاخصهای کلیدی عملکرد (KPIs) که در مراحل تحقیق و اثبات مفهوم تعریف شدهاند، نقش راهنما را در تعیین اهداف نهایی ایفا میکنند. این فرآیند بهصورت مداوم انجام میشود و شامل آزمونهای قابلیت استفاده، دریافت بازخورد از کاربران و بروزرسانی طراحی در یک چرخه بهبود مستمر است. با وجود زمانبر بودن این مرحله، اجرای آزمونها حتی روی تجهیزات حفاظت شخصی (PPE) نیز توصیه میشود تا از عملکرد مطلوب طراحی برای تمامی کاربران اطمینان حاصل گردد.
تصویر(۳)
- راهاندازی و تحلیل پس از آن (Launch and Post-Launch Analysis): تحلیل پس از راهاندازی، برای شناسایی فرصتهای بهینهسازی و بهبودهای بیشتر حیاتی است. پس از انتشار محصول، باید بار دیگر به مرحله طراحی و توسعه بازگردید تا ویژگیهای جدید را اضافه کرده و بهبود دهید.
تفکر طراحی (Design Thinking) در طراحی محصول دیجیتال
تفکر طراحی (Design Thinking) یک رویکرد نوآورانه با محوریت انسان است که توسط ابزارها و روشهای رایج در دنیای طراحی، تلاش میکند نیازهای انسانی، قابلیتهای فناوری و الزامات موفقیت کسبوکار را با هم ترکیب نماید.
این رویکرد، چارچوبی ساختاریافته برای درک و پیگیری نوآوری فراهم میآورد که به رشد ارگانیک کسبوکار کمک کرده و برای مخاطب ارزشمند است. اصول بنیادین تفکر طراحی به صورت زیر می باشد:
۱. همدلی (Empathize): نخستین گام، درک عمیق نیازها و چالشهای کاربران است. با ورود به دنیای آنها از طریق مصاحبه، نظرسنجی و بررسی مستقیم، اطلاعات مفیدی بهدست میآورید.
۲. تعریف (Define): مشکلی که قصد دارید حل کنید را بهروشنی بیان نمایید. این وضوح مسیر طراحی را مشخص کرده و زمینهساز یافتن راهحلهای مؤثر میشود.
۳. ایدهپردازی (Ideate): محیطی ایجاد کنید که در آن ایدهپردازی آزادانه و متنوع، تشویق شود. در این مرحله، هر ایدهای، چه ساده و چه غیرمتعارف، ارزشمند است.
۴. نمونه اولیه (Prototype): مدلها یا ماکت های اولیهای را طراحی و توسعه دهید تا ایدههایتان بهصورت بصری قابل مشاهده باشند. این کار به شما کمک میکند تا سریعتر آنها را آزمایش کرده و در صورت نیاز، بهراحتی تغییر و اصلاحات لازم را انجام دهید.
۵. آزمون (Test): کاربران را از طریق نمونههای اولیه درگیر کرده و بازخوردهای آنها را بهصورت هدفمند جمعآوری کنید. این مرحله که بهصورت یک چرخه انجام میشود، نقشی اساسی در بهبود و اصلاح طراحیها بر پایه بازخوردهای واقعی کاربران دارد.
۶. تکرار (Iterate): از بازخوردها برای بازبینی و بهبود ایدهها بهره بگیرید و این روند را تا رسیدن به بهترین راهحل ممکن ادامه دهید. توسط رویکرد تفکر طراحی، سازمانها میتوانند محصولات دیجیتالی خلق کنند که بهطور مؤثر پاسخگوی نیازهای واقعی کاربران باشند و زمینهساز نوآوری شوند.
تصویر(۴)
طراحی UX در محصول دیجیتال به عنوان ارگونومی
ارگونومی و طراحی تجربه کاربری (UX) دو حوزه تخصصی هستند که علیرغم تفاوتهایشان، هدفی مشترک شامل بهینهسازی تعامل انسان با محیط یا محصول را دنبال میکنند.
تصور کنید روی صندلی محبوبتان نشستهاید؛ همان صندلی راحتی که در اتاق کار، نشیمن یا خانه والدینتان قرار دارد. صندلی که بدون زحمت بدنتان را در بر می گیرد و به شما حس آرامش میبخشد. طراحی تجربه کاربری (UX) نیز دقیقاً به دنبال ایجاد همین حس راحتی و آسایش در فضای دیجیتال است.
در طراحی محصولات دیجیتال، تجربه کاربری بر نحوه تعامل کاربر با محصول تمرکز دارد تا با در نظر گرفتن امنیت، کارایی و راحتی، تجربهای مطلوب فراهم کند. هدف آن است که توسط طراحیهایی هماهنگ با تواناییها و محدودیتهای انسانی، احتمال خطاهایی مانند کلیکهای اشتباه کاهش یافته و رضایت کاربر افزایش یابد.
Design Systems در طراحی محصول دیجیتال
سیستمهای طراحی (Design Systems) مجموعهای از اجزا با قابلیت استفاده مجدد هستند که بر اساس استانداردهای مشخص به کار گرفته می شوند. این سیستمها شامل کتابخانههای الگو، پالتهای رنگ، فونتها و سایر عناصر طراحی هستند که همگی با اصول طراحی یکپارچه در یک سازمان، همسو می باشند.
این سیستمها بهویژه در پروژههای سازمانی گسترده که تعداد صفحات ممکن است به هزاران مورد برسد، بسیار ارزشمند هستند. آنها وابستگی به بروزرسانی دستی و جداگانه هر مولفه را از بین میبرند. در عوض، همانطور که توسعهدهندگان از گیتهاب برای مدیریت و ادغام تغییرات کد استفاده میکنند، طراحان نیز بروزرسانیهای خود را در سیستم طراحی منتشر مینمایند.
این تغییرات بهصورت خودکار در تمامی بخشهای پروژه اعمال میشوند و تضمین میکنند که تمام اجزا، مطابق با جدیدترین استانداردهای طراحی بروزرسانی شوند.
شما میتوانید سیستم طراحی اختصاصی خود را توسعه دهید یا از میان نمونههای متداولی که بهعنوان مرجع شناخته میشوند، یک گزینه را انتخاب نمایید.
طراحی مبتنی بر داده برای محصول دیجیتال شما
در حالیکه سیستمهای طراحی (Design Systems) انسجام ظاهری را تضمین میکنند، طراحی مبتنی بر داده (Data-Driven Design) اطمینان میدهد که تصمیمات خلاقانه شما با نیاز کاربران همراستا بوده و منجر به نتایج ملموس تجاری میشوند.
تصویر(۵)
طراحی مبتنی بر داده چیست؟
در طراحی محصول دیجیتال، تصمیمگیری بر پایه داده، جایگزین حدس و گمان شده است. با این حال، در پروژههای شرکتی، هنوز ممکن است ایدههای سلیقهای یک مدیر، مسیر طراحی را مشخص کند، بدون آنکه بازخورد کاربران واقعی لحاظ شود.
طراحی مبتنی بر داده روی سه ستون اصلی استوار است:
۱. تحقیق تجربه کاربری (UX Research): تحقیقات UX با بهرهگیری از روشهایی مانند تست کاربر، مصاحبه و تحلیل بازخورد، بهدنبال گردآوری دادههای کیفی است که پایه ای برای تصمیمگیریهای آگاهانه در فرایند طراحی هستند. هدف این است که طراحی نهایی نهتنها بر اساس حدس و گمان نباشد بلکه بر مبنای درک واقعی از نیازها و رفتار کاربران شکل گیرد. در این میان، تعامل مستقیم با کاربران نقشی کلیدی در کشف اطلاعات ارزشمند ایفا میکند.
۲. آزمایش A/B یا A/B Testing: توسط مقایسه چند نسخه مختلف یک ویژگی یا طراحی، میتوان اثربخشترین گزینه را از منظر جذب کاربران و افزایش نرخ تبدیل، شناسایی کرد. در این رویکرد، اتکا بر فرضیات یا نظرات شخصی جایگاهی ندارد و تمامی تصمیمات باید مبتنی بر دادهها و نتایج تجربی اتخاذ شوند.
۳. تحلیل رفتار کاربران (User Analytics): بررسی رفتار کاربران در تعامل با محصول، امکان شناسایی الگوها، زمانبندیها و روندهای کلی استفاده را فراهم میسازد. این دادهها، با پوشش گستره وسیعی از کاربران، مبنایی علمی و دقیق برای بهینهسازی مستمر طراحی و ارتقاء تجربه کاربری فراهم میآورند.
تصویر(۶)
معماری اطلاعات در طراحی محصول دیجیتال
پس از اتخاذ تصمیمهای مبتنی بر داده، گام بعدی، ساماندهی مؤثر اطلاعات است. معماری اطلاعات در طراحی محصول دیجیتال که بهمنزله ستون فقرات سازماندهی محتوا است، نقشی اساسی در هدایت کاربر و تسهیل دسترسی به اطلاعات ایفا میکند.
معماری اطلاعات، ترکیبی از هنر و علم سازماندهی محتوای دیجیتال است. همانگونه که در حوزه رایانش ابری، “معماری مرجع” ساختار کلی سیستم را تعریف میکند، معماری اطلاعات نیز با دستهبندی محتوا بر اساس ارتباطات ذاتی میان آنها، ساختاری منسجم و کاربرمحور ایجاد مینماید.
مدیریت منابع در طراحی محصول دیجیتال
یک کتابخانه خوب و منظم از مؤلفهها و منابع طراحی، هنگام کار با Design Systems، کاملاً ضروری است. شما میتوانید از سیستمهای آماده استفاده کنید یا کتابخانه اختصاصی خود را بسازید.
کتابخانه طراحی (Design Library)
Design Library محل مرکزی نگهداری اجزای طراحی مانند دکمهها، فرمها، تایپوگرافی، پالت رنگها و غیره است. این کتابخانه، انسجام در سراسر محصول را تضمین میکند. ابزارهایی مثل Tetrisly به ساخت آن کمک میکنند اما هنوز از ابزارهایی مانند Figma یا Zeplin نیز استفاده میشود.
توکنهای طراحی (Design Tokens)
توکنها، تصمیمات طراحی را به متغیرهای قابل استفاده در توسعه تبدیل میکنند. بهجای استفاده از مقادیر پیکسلی یا کدهای رنگی، اصطلاحاتی مانند SapphireBlue400 یا MediumSpacing تعریف میشوند تا ارتباط میان طراحی و توسعه شفافتر شود.
مستندسازی (Documentation)
Documentation قهرمان گمنام سیستمهای طراحی است. در پروژههای سازمانی که سالها ادامه دارند، مستندات خوب تضمینکننده همکاری موفق بین نسلهای مختلف طراحان و توسعهدهندگان است. مستندات باید شامل موارد زیر باشند:
- راهنمای طراحی: دستورالعملهای شفاف برای استفاده از اجزای طراحی
- مثالهای کاربردی: استفاده واقعی از اجزا، برای مثال در Storybook
- کنترل نسخه: سیستم مدیریت تغییرات و تصمیمات طراحی
تصویر(۷)
چالشهای مستندسازی
با وجود مزایای فراوان، یکی از چالشهای رایج در پیادهسازی سیستم طراحی، امکان پذیرش گسترده آن در سراسر سازمان است. برای اینکه مستندات طراحی شما به یک فایل بایگانیشده و بدون استفاده تبدیل نشوند، بهتر است موارد زیر را در نظر بگیرید:
- جلب حمایت ذینفعان: از همان ابتدا مدیران و تیمهای توسعه را در جریان اهمیت سیستم طراحی قرار دهید.
- آموزش و پرورش: تمامی اعضای تیم، از مدیر تا برنامهنویس، باید نحوه کار با سیستم طراحی را بدانند.
- پشتیبانی پیوسته: بروزرسانیهای منظم، دریافت بازخورد و همکاری مستمر بین طراحان و توسعهدهندگان را فراموش نکنید.
فرآیند ممیزی و تضمین کیفیت محصول دیجیتال
تضمین کیفیت (Quality Assurance) یکی از ارکان اساسی در مسیر طراحی محصول دیجیتال به شمار میرود. این فرآیند شامل بررسیها و آزمایشهای دقیق است تا اطمینان حاصل شود که محصول نهایی با استانداردهای کیفیت سازمانی و صنعتی مطابقت دارد. بخشهای کلیدی تضمین کیفیت محصول دیجیتال عبارتند از:
- تست عملکردی (Functional Testing): بررسی دقیق برای اطمینان از اینکه تمام قابلیتها و ویژگیهای محصول بهدرستی و مطابق انتظار عمل میکنند.
- تست عملکرد (Performance Testing): ارزیابی عملکرد محصول در شرایط مختلف برای شناسایی گلوگاهها و بهینهسازی سرعت و تجربه کاربری.
- تست قابلیت استفاده (Usability Testing): دریافت بازخورد از کاربران واقعی برای سنجش کاربرپسندی و تجربه کلی، با رویکردی انسانمحور.
- تست دسترسپذیری (Accessibility Testing): اطمینان از آنکه محصول دیجیتال برای افراد با تواناییهای مختلف قابل استفاده باشد.
- تست امنیت (Security Testing): بررسی تدابیر امنیتی محصول و مقاومسازی آن در برابر تهدیدات احتمالی.
تضمین کیفیت محصول دیجیتال تنها به معنای یافتن ایرادات نیست بلکه نقشی حیاتی در افزایش اعتمادپذیری و ثبات کلی محصول ایفا میکند.
تصویر(۸)
تحویل طراحی (Design Handoff)
تحویل طراحی نقطهای حیاتی در مسیر پروژه است که در آن ارتباط و همکاری مؤثر میان تیم طراحی و توسعه به اوج خود میرسد.
توسعهدهندگان از همان مراحل اولیه طراحی در جلسات حضور دارند، درباره مسیرهای بهینه و امکانسنجی فنی صحبت میکنند و در نهایت وظایف طراحیشده را به طور عمیقتری درک می کنند.
این همکاری دو طرفه باعث میشود سؤالات یا چالشها سریعتر حل شده و پروژه در فضایی حمایتی و روان پیش برود. تحویل طراحی موفق، صرفا انتقال وظایف نیست بلکه عاملی برای توسعه سریع و مؤثرتر محصول است که با اهداف تجاری و نیازهای کاربر هماهنگ می باشد.
همکاری با تیم فرانتاند
توسعهدهندگان فرانتاند نقش کلیدی در تبدیل طراحیهای تصویری، به فرم واقعی و نهایی محصول دارند. برخی نکات مهم در این همکاری شامل موارد زیر است:
- طراحی واکنشگرا (Responsive Design): تضمین عملکرد مناسب در تمام دستگاهها و سایز صفحهها.
- تعاملپذیری (Interactivity): افزودن انیمیشنها برای زنده کردن طراحی.
- سازگاری مرورگرها (Cross-Browser Compatibility): اطمینان از عملکرد یکنواخت در مرورگرهای مختلف.
همکاری عمیق میان طراحان و توسعهدهندگان فرانتاند، نهتنها باعث زیبایی ظاهری محصول میشود بلکه عملکرد روان و بدون نقص آن را نیز تضمین میکند. این هماهنگی مستمر، مسیر تجربههای دیجیتال نوآورانه و کاربرمحور را هموار مینماید.
ارتباط با ذینفعان (Stakeholders)
برقراری ارتباط مؤثر با ذینفعان برای همراستا کردن طراحی و چشمانداز کلی محصول، حیاتی است. برای ایجاد فضایی حمایتی و مشارکتی، به نکات زیر توجه کنید:
- بروزرسانیهای منظم: گزارش پیشرفتهای طراحی و توسعه را بهصورت منظم به ذینفعان ارائه دهید.
- دریافت بازخورد: در تمام مراحل طراحی و توسعه، بازخورد آنها را دریافت و اعمال کنید.
- شفافسازی اهداف: از همان ابتدا انتظارات و اهداف پروژه را بهروشنی مشخص کنید تا از سوءتفاهم جلوگیری شود.
- حل تعارض: در مواجهه با اختلاف نظرها، آماده گفتگو و حل مسائل بهصورت سازنده باشید.
حفظ شفافیت در ارتباط با ذینفعان، نهتنها موجب جلب اعتماد میشود بلکه تمرکز تیم را روی اهداف مشترک تقویت میکند.
تصویر(۹)
جمعبندی
طراحی محصول دیجیتال، فرایندی است که در آن تحلیل دادهها، همکاری تیمی، سازماندهی اطلاعات و اطمینان از کیفیت، بهصورت همافزا عمل میکنند اما هسته اصلی این فرایند، روابط انسانی و تعهد به خلاقیت می باشد.
با پایبندی به اصول کلیدی مانند طراحی دادهمحور، معماری اطلاعات کارآمد، مدیریت دقیق منابع طراحی، ارزیابی جامع و تحویل یکپارچه، سازمانها قادر خواهند بود محصولاتی بینقص از نظر فنی و کاملاً همراستا با نیازهای کاربران خلق کنند.
آینده متعلق به کسانی است که طراحی را فراتر از جذابیت ظاهری، بهعنوان ابزاری برای خلق ارزش، تقویت ارتباط و ارتقاء تجربه انسانی میبینند.