در دنیای توسعه نرم‌افزار، نوشتن کدی که فقط کار کند کافی نیست؛ کدی ارزشمند است که خوانا، قابل نگهداری و توسعه‌پذیر باشد. مفهوم “کدنویسی تمیز” یا “Clean Code” در اینجا اهمیت پیدا می‌کند. کد تمیز نه تنها به دیگران (و حتی خودتان در آینده) کمک می‌کند تا راحت‌تر آن را درک و ویرایش کنند بلکه کیفیت کلی پروژه را نیز بهبود می‌بخشد. در این مقاله، با اصول و روش‌هایی آشنا می‌شوید که به شما کمک می‌کنند کدی تمیز، حرفه‌ای و ماندگار بنویسید. اگر به دنبال ارتقاء مهارت برنامه‌نویسی خود هستید، ادامه این مطلب را از دست ندهید.
کد تمیز چیست؟
کد تمیز با ویژگی‌هایی مانند خوانایی، قابلیت درک بالا و امکان اصلاح آسان شناخته می‌شود. این نوع کد از پیچیدگی‌های بی‌مورد و تکرارهای غیرضروری پرهیز کرده و به مجموعه‌ای از قراردادها و بهترین شیوه‌ها پایبند است که همکاری در پروژه‌های تیمی را تسهیل می‌نماید. کد تمیز به راحتی خوانده و درک می‌شود و به آسانی قابل اصلاح است. افزون بر این، به دلیل آنکه فرآیند پاک‌سازی کد بسیاری از مسیرهای بروز اشکال را حذف می‌کند، Clean Code در برابر باگ‌ها و خطاها مقاوم‌تر است.
البته این بدان معنا نیست که کد شما بدون خطا، با کارایی بالا یا مقیاس‌پذیر خواهد بود و همچنان باید نسبت به این مسائل توجه داشت. کدنویسی تمیز کار را ساده‌تر می‌کند و از بروز رایج‌ترین مشکلات جلوگیری می‌نماید.
تصویر(۱)
چرا باید کد تمیز نوشت؟
نوشتن کد تمیز یکی از مهم‌ترین اصول حرفه‌ای در برنامه‌نویسی به‌شمار می‌رود. کدی که به‌درستی ساختار یافته باشد، بهتر درک شده، آسان‌تر نگهداری می‌شود و سریع‌تر توسعه می‌یابد. با رعایت اصول کدنویسی تمیز، احتمال بروز خطا کاهش یافته و کیفیت کلی نرم‌افزار تضمین می‌شود. در لیست زیر دلایل کدنویسی تمیز ذکر شده است:
- خوانایی: Clean Code باعث درک سریع‌تر می‌شود که این موضوع خود منجر به توسعه و دیباگ سریع‌تر می‌گردد.
- قابلیت نگهداری: کد تمیز، توسعه و رشد نرم‌افزار را با تسهیل اصلاحات آینده، امکان پذیر می‌کند.
- امکان همکاری: Clean Code، همکاری در تیم را آسان می‌سازد، به‌طوری که اعضا می‌توانند همزمان روی بخش‌های مختلف کد کار کنند.
- کاهش باگ: وقتی کد ساده و هدفمند نوشته شود، از بروز خطاهای رایج جلوگیری شده و اشکال‌زدایی راحت‌تر می‌گردد.
- کارایی: Clean Code و بهینه معمولاً با سرعت بالاتری اجرا می‌شود و مصرف منابع کمتری دارد.
چگونه می‌توان مطمئن شد که کد تمیز است؟
روش‌های زیادی برای این کار وجود دارد اما چند راهنمای کلیدی هستند که تقریباً همه روی آنها توافق دارند. توجه کنید که این موارد “راهنما” هستند و قانونی وجود ندارد. این راهنماها برای کمک به افراد در ایجاد، درک، اصلاح، گسترش و بهبود کد تهیه شده‌اند.
آموزش کدنویسی تمیز
برای کدنویسی تمیز باید از اصول مشخصی پیروی کرد؛ اصولی که خوانایی، سادگی و قابلیت نگهداری کد را تضمین می‌کنند و کیفیت پروژه را افزایش می‌دهند.
۱. شناسه‌های توصیفی (Descriptive Identifiers)
در کدنویسی تمیز، نام‌گذاری متغیرها، توابع و کلاس‌ها باید شفاف و توصیفی باشد. این کار موجب بهبود خوانایی کد می‌شود، مخصوصاً زمانی که قرار است آنها را فراخوانی یا استفاده نمایید. می‌توانید سبک‌های مختلف مانند camelCase یا snake_case را به کار ببرید اما تلاش کنید ثبات داشته باشید.
// نادرست: نام متغیر گنگ و نامفهوم
i = [5, 8, 2]; // درست: نام متغیر توصیفی
selectedItems = [5, 8, 2]; // نادرست: کدی ناخوشایند برای کار کردن
function upc(i) {
let a = calc(i);
let b = tax(a);
let c = a + b;
return [a, b, c];
} // درست: کدی خوشایند و قابل درک
function updateCart(items) {
let subtotal = calculateSubtotal(items);
let tax = calculateTax(subtotal);
let total = subtotal + tax;
return [subtotal, tax, total];
}
در مثال دوم، به‌راحتی می‌توان درک نمود که تابع چه کاری انجام می‌دهد و چگونه آن را پیاده‌سازی می‌کند. حتی بدون هیچ کامنتی نیز می‌توان کد را خواند و درک کرد. این نوع کدنویسی نه‌تنها بروزرسانی و گسترش را آسان‌تر می‌کند بلکه یافتن بخش‌هایی برای بهینه‌سازی (refactoring) را نیز ساده‌تر می‌سازد.
تصویر(۲)
۲. توابع کوتاه و با هدف واحد
در حالت ایده‌آل و برای کدنویسی تمیز، توابع شما باید کوچک و روی یک وظیفه منحصر‌به‌فرد تمرکز داشته باشند. این رویکرد مطابق با اصل تک‌وظیفگی (Single Responsibility Principle یا SRP) است. رعایت این اصل موجب کاهش پیچیدگی و جلوگیری از بروز باگ‌ها می‌شود. همچنین فرایند تست و کنترل کیفیت (QA) را نیز بسیار آسان‌تر می‌کند. اگر مشکلی در کد وجود داشته باشد، می‌توان هر تابع را به‌صورت مستقل آزمایش کرد و سریع‌تر منبع مشکل را پیدا نمود.
// نادرست: تابعی یکپارچه و بزرگ که تست کردن و گسترش آن دشوار است.
function processAndDisplayScore(input) {
// اعتبارسنجی
if (typeof input !== "number" || input < 0 || input > 100) {
console.error("Invalid input");
return;
} // محاسبه نمره
let score = "F";
const gradeRanges = new Map([
[90, "A"],
[80, "B"],
[70, "C"],
[60, "D"],
]); for (let [minScore, grade] of gradeRanges) {
score = input >= minScore ? grade : score;
} // نمایش پیام
console.log(`Your score is: ${score}`);
} processAndDisplayScore(78); // Your score is: C
در مثال بالا، یک تابع بزرگ وجود دارد که چندین وظیفه را همزمان انجام می‌دهد و شامل اعتبارسنجی ورودی، محاسبه نمره و نمایش پیام می شود. هرچند اکنون نسبتاً ساده به نظر می‌رسد اما در آینده ممکن است پیچیده و غیرقابل نگهداری شود. اگر همین کد را به توابع کوچکتر تقسیم کنید، نه‌تنها قابلیت استفاده مجدد خواهد داشت بلکه رفع اشکال و فهم آن نیز ساده‌تر می گردد.
اگر تابع شما بیش از ۳۰ خط دارد و شامل چندین شرط if یا return های متعدد می باشد، بهتر است آن را به توابع کوچکتر تقسیم کنید. در حالت ایده‌آل و کدنویسی تمیز، اکثر توابع باید کمتر از ۲۰ خط و تنها یک نقطه بازگشت (return) داشته باشند.
// درست: کدی ماژولار، خواناتر، قابل تست و قابل توسعه
const gradeRanges = new Map([
[90, "A"],
[80, "B"],
[70, "C"],
[60, "D"],
]); function validateInput(score) {
return typeof score === "number" && score >= 0 && score <= 100;
} function calculateGrade(score) {
let letterGrade = "F";
for (let [minScore, grade] of gradeRanges) {
letterGrade = score >= minScore ? grade : letterGrade;
}
return letterGrade;
} function processGrade(score) {
let message = "";
if (!validateInput(score)) {
message = "Invalid score input";
} else {
const grade = calculateGrade(score);
message = `Your grade is: ${grade}`;
}
return message;
} function displayGrade(score) {
let message = processGrade(score);
console.log(message);
} displayGrade(78); // Your grade is: C
در این مثال، یک تابع ۲۲ خطی به ۴ تابع کوچکتر تقسیم شد که در مجموع ۳۴ خط کد را تشکیل می‌دهند. شاید برخی تصور کنند که اضافه شدن ۱۲ خط کد خوب نیست اما باید توجه داشت که ۱۱ خط از آنها صرفاً خطوط خالی یا قالب‌بندی توابع هستند. بنابراین، عملاً تنها یک خط کد اضافه شده است (که حتی می‌توان آن را نیز کاهش داد).
مزیت اصلی این کار، ساده‌تر شدن فرآیند اشکال‌زدایی و آمادگی برای گسترش در آینده است. به‌عنوان مثال، اگر بخواهید پیام را با روش دیگری ارسال کنید، فقط باید یک خط را در تابع تغییر دهید یا اگر بخواهید سیستم نمره‌دهی ویرایش شود (مثلاً اضافه کردن + یا -)، صرفا باید مقادیر ثابت را اصلاح نمایید. احتمال اینکه با این تغییرات، بخش‌های دیگر آسیب ببینند، بسیار اندک خواهد بود.
تصویر(۳)
۳. استفاده صحیح از کامنت‌ها
در کدنویسی تمیز، کامنت‌ها باید به‌صورت سخاوتمندانه مورد استفاده قرار گیرند تا زمانی که کد به‌تنهایی واضح و قابل درک نیست، شفافیت بیشتری ایجاد کنند. اگر از شناسه‌های توصیفی و معنادار استفاده کنید، به تعداد کمتری از کامنت‌ها نیاز خواهید داشت. با این حال، افزودن کامنت‌های مفیدتر به کد همواره ایده خوبی است. این کار می‌تواند روش دیگری برای بررسی صحت عملکرد شما باشد تا مطمئن شوید منطق کد زمانی که به‌صورت نوشتاری بیان می‌شود، قابل درک و معقول است. همچنین این ویژگی کمک بسیار بزرگی برای توسعه‌دهنده بعدی و توسعه پذیری کد خواهد بود تا کارش را آسان‌تر انجام دهد.
// نامناسب: کامنت زائد و غیرضروری
z = z + 1; // افزایش z // مناسب: بروزرسانی totalCount با افزایش مقدار z
totalCount = z + 1;
استفاده از کامنت‌های بلوکی برای توابع و متدها نیز ایده بسیار خوبی می باشد. ممکن است هیچ‌گاه کد شما در فرآیند تولید مستندات قرار نگیرد یا تست‌های دقیق مبتنی بر نوع پارامتر نداشته باشد اما داشتن چنین کامنت‌هایی یک عادت خوب است. شما باید کد خود را حرفه‌ای و قابل اعتماد بنویسید، صرف‌نظر از اینکه چه کسی آن را می‌بیند یا چگونه کدها را استفاده خواهد کرد. این عادت در مسیر زندگی و شغل شما بسیار مؤثر است.
/**
* محاسبه نمره حروفی بر اساس نمره عددی.
*
* @param {number} score - نمره عددی (بین ۰ تا ۱۰۰) که باید نمره حروفی آن تعیین شود.
* مقدار بازگشتی: {string} نمره‌ی حروفی (A، B، C، D یا F) که با نمره‌ی ورودی مطابقت دارد.
*/
function calculateGrade(score) {
let letterGrade = "F";
for (let [minScore, grade] of gradeRanges) {
letterGrade = (score >= minScore) ? grade : letterGrade;
}
return letterGrade;
}
به یاد داشته باشید که کامنت‌ها الزماً نباید خشک و خسته‌کننده باشند. در واقع گاهی افزودن کمی شوخ‌طبعی به کامنت‌های کد می‌تواند بسیار مفید واقع شود.
۴. فرمت‌بندی یکپارچه (Uniform Formatting)
از یک سبک کدنویسی و تورفتگی (indentation) یکسان در تمام کد خود استفاده کنید. رعایت استانداردهای پذیرفته‌شده در جامعه توسعه‌دهندگان، وضوح بصری کد شما را بهبود می‌بخشد. این کار را می‌توان با استفاده از یک محیط توسعه مناسب (IDE) که قواعد فرمت‌بندی (Formatting) کد را درک می‌کند، برخی ابزارهای تحلیل‌گر کد (code sniffer) یا حتی هوش مصنوعی انجام داد. شما می‌توانید سبک کدنویسی دلخواه خود را استفاده کنید اما یکپارچگی در کدهای پروژه را در نظر داشته باشید.
// خیر: فرمت‌بندی نامنظم
if (condition) {
doTask();
}elseif (otherCondition){ doOtherTask();
} // بله: فرمت‌بندی منسجم و مرتب
if (condition) {
doTask();
}
elseif (otherCondition) {
doOtherTask();
}
کدی که در هر دو مثال ارائه شده، یکسان است اما نمونه اول بهم‌ریخته و نامرتب می باشد که درک آن دشوار بوده و حتی اگر به‌درستی کار کند، تشخیص خطا در آن سخت خواهد بود.
در مثال دوم، با یک نگاه سریع می‌توان دقیقاً متوجه شد که چه اتفاقی در حال وقوع است و بررسی اینکه تمامی بخش ها به درستی در جای خود قرار دارد، بسیار آسان می باشد. کار کردن با کدی مشابه مثال دوم بسیار راحت‌تر از مثال اول خواهد بود. در نتیجه کدنویسی تمیز نیاز به فرمت‌بندی یکپارچه کدها دارد.
۵. پایبندی به اصل DRY
پایبندی به اصل DRY یک ضرورت دیگر هنگام کدنویسی تمیز است. DRY مخفف عبارت “Don’t Repeat Yourself” (خودت را تکرار نکن) است. بدین معنا که نباید یک قطعه کد را چندین بار بنویسید بلکه باید سعی کنید توابع مشترکی برای انجام کارهای رایج ایجاد نمایید. این رویکرد چندین مزیت دارد. اولاً، DRY معمولا حجم کد شما را کاهش می‌دهد و آن را کوچکتر و سریع‌تر (تا حدی) خواهد کرد. ثانیاً، امکان متمرکزسازی کار را فراهم می‌کند، یعنی می‌توانید رفع باگ ها یا بهبودها را تنها از یک محل انجام دهید. همچنین، باعث می‌شود کد شما راحت‌تر خوانده شده و بهتر درک گردد.
زمانی که الگوهای تکراری در کد مشاهده می‌کنید، فرصت خوبی برای پیاده‌سازی DRY است.
// خیر: کد تکراری
function computePriceForShirt(quantity, shirtPrice) {
return quantity * price;
}
function computePriceForShoes(quantity, shoePrice) {
return quantity * price;
} // بله: تابع یکپارچه
function computeItemPrice(quantity, price) {
return quantity * price;
}
این مثال ساده به‌وضوح نشان می دهد که چقدر کد کمتری نوشته شده است. همچنین ایجاد تغییرات در آن بسیار آسان‌تر خواهد بود. برای نمونه، اگر بخواهید این تابع را به‌گونه‌ای گسترش دهید که قیمت را با در نظر گرفتن تخفیف بر اساس تعداد کالا محاسبه کند، می‌توان این کار را به‌مراتب آسان‌تر و تنها در یک بخش انجام داد.
// محاسبه قیمت
function computeItemPrice(quantity, sku) {
let price = priceLookup(sku);
let discount = getDiscount(quantity) || 1;
return quantity * price * discount;
}
۶. استفاده مؤثر از فضای خالی (Whitespace)
اینکه همه برنامه‌نویس‌ها وارد یک دوره مینیمالیستی می‌شوند یا خیر، مشخص نیست اما به نظر می‌رسد بسیاری از آنها در مقطعی جذب نوشتن کدی می‌شوند که تا حد ممکن کوتاه، خلاصه و فشرده باشد. هدف مینیمالیستی این است که کد را به ساده‌ترین و فشرده‌ترین شکل ممکن و با کمترین تعداد خطوط و کاراکترها بنویسند.
این کار در بیشتر مواقع اتلاف وقت و انرژی است. در بیشتر سامانه‌های مدرن، فضای خالی اضافی در فرآیند ساخت (build)، حذف، minify (کوچک سازی) یا فشرده می‌شود. در نهایت، کد شما کامپایل شده و آنچه که رایانه واقعاً اجرا می‌کند، دقیقاً همان چیزی نیست که شما نوشته‌اید. بنابراین، هرچند چالش‌های برنامه‌نویسی ممکن است سرگرم‌کننده باشند اما راهکار مناسبی برای نوشتن و نگهداری کد به شمار نمی‌روند.
نهایتا کد شما برای انسان‌ها خواهد بود. اگر کد برای رایانه نوشته می شد، از زبان اسمبلی یا سایر زبان‌های سطح پایین استفاده می‌کردید. تمام زبان‌های برنامه‌نویسی محبوب امروزی زبان‌های سطح بالا هستند. این زبان‌ها طوری طراحی شده‌اند که توسط انسان‌ها قابل نوشتن و خواندن باشند و در ادامه به کد ماشین تبدیل شوند. بنابراین، کد را برای خودتان و تیم‌تان بهینه کنید.
// خیر: کد فشرده و ناخوانا
const multiply=(x,y)=>{return x*y;} // بله: کد با فضای خالی مناسب
const multiply = (x, y) => {
return x * y;
}
۷. مدیریت موثر خطاها (Graceful Error Management)
در کدنویسی تمیز، خطاها را با استفاده از بلوک‌های try-catch یا سازوکارهای معادل به شکلی موثر مدیریت کنید و اطلاعات مفیدی برای رفع اشکال (debug) فراهم آورید، بدون آنکه پایداری سیستم را به خطر بیندازید. این کار کمک می‌کند تا موارد خاص یا شرایط غیرمنتظره ای (edge cases) که عملکرد کدها درست نیست، آشکار شوند.
همچنین باید توجه داشته باشید که پیغام‌های خطا توصیفی و مفید باشند. این کار هنگام مواجهه با مشکل بسیار مؤثر است و یک پیغام خطای خوب می‌تواند بلافاصله به شما نشان دهد که مشکل چیست و چگونه می‌توان آن را حل کرد، حتی قبل از اینکه نگاهی به کد بیندازید.
// مدیریت خطای بهبودیافته
try {
result = operation(x, y);
} catch (error) {
console.error("خطایی رخ داده است: ", error.message);
}
۸. بهینه سازی دوره‌ای کد (Periodic Refactoring)
بهینه سازی دوره‌ای کد از اصول کدنویسی تمیز است. می‌بایست کد خود را به‌صورت مستمر بهینه سازی کرده و بهبود دهید. با عمیق‌تر شدن درک شما از پروژه، کد را تغییر دهید تا شفافیت و کارایی آن افزایش یابد. در مثال زیر، بخشی از یک کد را مشاهده می کنید که تخفیف را بر اساس نوع مشتری اعمال می‌کند. به احتمال زیاد، این حالت با گذشت زمان و اضافه شدن نقش‌های جدید ایجاد شده اما به تدریج، کد شلوغ و نگهداری آن دشوار شده است:
function getDiscount(customerType) {
if (customerType === 'student') {
return 20; // ۲۰٪ تخفیف
} else if (customerType === 'veteran') {
return 10; // ۱۰٪ تخفیف
} else if (customerType === 'senior') {
return 15; // ۱۵٪ تخفیف
} else if (customerType === 'employee') {
return 25; // ۲۵٪ تخفیف
} else {
return 0; // بدون تخفیف
}
}
console.log(getDiscount('student')); // 20
در این مرحله، می‌توان با استفاده از یک ساختار Map، کیفیت و خوانایی کد را به شکل محسوسی بهبود داد. این روش نه‌تنها نگهداری را آسان‌تر می‌کند بلکه احتمال بروز خطا یا بازگشت به عقب (regression) را نیز کاهش می‌دهد. چنین بهبودی ممکن است در حال حاضر تاثیر زیادی نداشته باشد اما در آینده، زمانی که بخواهید کد را بازسازی یا نقش‌های بیشتری به آن اضافه کنید، بسیار مفید واقع خواهد شد.
const discountMapping = new Map([
['student', 20],
['veteran', 10],
['senior', 15],
['employee', 25]
]); function getDiscount(customerType) {
return discountMapping.get(customerType) || 0;
}
console.log(getDiscount('student')); // 20
نسخه جدید کد، بسیار زیباتر، خواناتر و قابل نگهداری است. توسعه‌دهنده دیگری نیز می‌تواند آن را در آینده گسترش یا تغییر دهد بدون آنکه مشکل یا بهم ریختگی در کد ایجاد شود.
۹. کنترل نسخه (Version Control)
از سیستم‌هایی مانند Git برای پایش تغییرات کد استفاده کنید؛ این کار امکان همکاری تیمی، پیگیری دقیق تاریخچه و بازگشت آسان به نسخه‌های قبلی را فراهم می‌سازد. استفاده از کنترل نسخه به‌ویژه زمانی بسیار مؤثر است که در یک تیم مشغول به کار هستید و نیاز دارید تا تغییرات مختلف را در جریان‌های کاری گوناگون، با یکدیگر ادغام کنید.
کنترل نسخه روشی عالی برای کاهش استرس و حفاظت در برابر حذف‌های ناخواسته یا بروز خطاها است. همیشه می‌توانید به عقب برگردید و کدهای قبلی را بازبینی یا بازیابی کنید. همچنین می‌توانید جریان‌های کاری مختلف را در شاخه‌های (branch) مجزا نگهداری نمایید تا کد اصلی شما تمیز باقی بماند، بدون آنکه چیزی را از دست بدهید.
افزون بر این، در پروژه‌هایی که توسط چند توسعه‌دهنده مدیریت می‌شوند، می‌توانید با استفاده از قابلیت git blame دقیقا مشخص کنید که چه کسی هر خط از کد را نوشته یا تغییر داده است.
تصویر(۴)
۱۰. بروزرسانی وابستگی‌ها (Keep Dependencies Updated)
آخرین اصول کدنویسی تمیز، بروزرسانی وابستگی‌ها است. وابستگی‌هایی که پروژه شما بر آنها تکیه دارد را به‌صورت منظم بروزرسانی کنید. این کار موجب ارتقاء امنیت، حفظ سازگاری و دسترسی به ویژگی‌ها و بهینه‌سازی‌های جدید می‌شود. در بیشتر موارد، این کار نسبتاً ایمن می باشد اما بهتر است چند تست پایه‌ای انجام شود تا از عدم بروز اثرات ناخواسته، اطمینان حاصل گردد.
همچنین رسیدگی تدریجی به تغییرات یا تنظیمات مرتبط با وابستگی‌ها بسیار ساده‌تر است. اگر زمان زیادی از بروزرسانی ها بگذرد، ممکن است با وضعیتی مواجه شوید که در آن چندین وابستگی (و اصلاحات امنیتی یا رفع اشکالات مربوط به آنها) منسوخ شده‌اند و نیاز به اعمال چندین تغییر اساسی دارید. چنین شرایطی ممکن است یک مسئله ساده را به مشکلی بزرگ تبدیل کند که در آن ناچار باشید چندین بازنویسی انجام دهید یا حتی کتابخانه‌ها را به‌طور کامل تعویض کنید. تمامی برنامه نویسان پروژه‌هایی را دیده‌اند که عملاً “مرده” تلقی می‌شوند زیرا آنقدر منسوخ شده‌اند که بازسازی کامل آنها اجتناب‌ناپذیر شده است.
جمع بندی
کدنویسی تمیز، صرفاً مجموعه‌ای از قوانین نیست بلکه یک طرز فکر می باشد. تلاشی آگاهانه برای تولید نرم‌افزاری که قابل درک و نگهداری است و در عین حال توانایی گسترش نیز داشته باشد. مطالعه شیوه‌های مختلف کدنویسی، به‌ویژه از طریق پروژه‌های متن‌باز، روش‌های کدنویسی پیشرفته ای در اختیار شما می‌گذارد. کدنویسی تمیز، فرایندی مداوم است که با تمرین مستمر به یک عادت غریزی بدل می‌شود و زمینه را برای توسعه نرم‌افزار به شکلی بهینه، فراهم می‌کند.
با گذر زمان و کسب تجربه، این شیوه‌ها به بخشی از رفتار طبیعی شما در برنامه‌نویسی تبدیل می‌شوند. هرچند در ابتدا توجه به نوشتن Clean Code ممکن است اندکی وقت‌گیر باشد اما به‌مرور فرآیندی پیش‌فرض در ذهن شما خواهد شد. زمانی که به این سطح برسید، متوجه می شوید که نه‌تنها کد، بلکه رویکردتان نسبت به برنامه‌نویسی وارد سطح بالاتری شده است. این سرمایه‌گذاری، بارها و بارها نتیجه خود را نشان خواهد داد.