حفظ امنیت اینترنت اشیا در سازمان و تجهیزات مرتبط با آن از اهمیت ویژه‌ای در دنیای امروز برخوردار است. تجهیزات اینترنت اشیاء (IoT) فرصت‌های گسترده‌ای برای بهبود عملکرد سازمان‌ها فراهم می‌کنند که شامل افزایش کیفیت تعامل با مشتری، بهینه‌سازی بهره‌وری کارکنان و کنترل هوشمندانه زیرساخت‌های محیطی می شود. با این حال، همین ابزارها در صورت نبود راهکارهای امنیتی مناسب، می‌توانند به نقاط ضعف جدی برای سامانه‌های اطلاعاتی تبدیل شوند.
طیف تهدیدات اینترنت اشیاء که متوجه سازمان‌ها می‌شود، گسترده و در حال تحول است؛ اختلالات جزیی در عملکرد روزمره شبکه، نفوذهای عظیم و نشت اطلاعات حساس از جمله این موارد هستند. با توجه به رشد مداوم زیرساخت‌های هوشمند در دفاتر کاری، مراکز صنعتی و زنجیره‌های تأمین، نادیده‌گرفتن آسیب‌پذیری‌های ذاتی این تجهیزات، مسیر وقوع حملات سایبری گسترده را هموار می‌کند. حفظ یکپارچگی امنیتی در چنین شرایطی، نیازمند شناخت دقیق این تهدیدات و واکنش پیشگیرانه مقابل آنها خواهد بود.
تصویر(۱)
اینترنت اشیاء چیست؟
اینترنت اشیاء به مجموعه‌ای از تجهیزات دیجیتال اشاره دارد که برای انجام وظیفه‌ای مشخص یا رفع یک نیاز خاص طراحی شده‌اند. در یک محیط اداری، این دستگاه‌ها می‌توانند شامل سیستم‌های هوشمند کنترل دما و روشنایی، دستگاه‌های قهوه‌ساز، چاپگرهای متصل به اینترنت یا حتی ساعت‌های هوشمند کارکنان باشند به‌ویژه زمانی که برای دریافت ایمیل‌های کاری یا اعلان‌های ضروری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
هرچند فناوری اینترنت اشیاء در دهه ۱۹۹۰ به‌عنوان ابزاری لوکس وارد بازار شد اما امروزه به بخش جدایی‌ناپذیر کسب‌وکارهای مدرن تبدیل شده است. با این حال، همین وابستگی روزافزون، سازمان‌ها را ملزم می‌کند تا آسیب‌پذیری‌های امنیتی این تجهیزات را به‌درستی بشناسند و برای کاهش خطرات آنها و افزایش امنیت اینترنت اشیا در سازمان برنامه‌ریزی کنند.
تأثیر امنیت تجهیزات IoT بر امنیت سازمان
نقش های متنوعی که دستگاه‌های IoT در محیط‌های سازمانی ایفا می‌کنند، آنها را به ابزارهایی حیاتی اما پرخطر تبدیل کرده است. استفاده گسترده از این تجهیزات، به‌ویژه در شبکه‌های بزرگ و پراکنده، می‌تواند زمینه‌ساز بروز انواع خطرات امنیتی شود که با گسترش فعالیت مهاجمان سایبری، احتمال وقوع آنها افزایش می‌یابد.
با رشد تصاعدی حجم داده‌ها و اتصال دائمی این دستگاه‌ها به زیرساخت دیجیتال سازمان، سطح حمله‌ای وسیع ایجاد می‌شود که مهاجمان می‌توانند از آن سوءاستفاده کنند. به همین دلیل، شناخت تهدیدات رایج و بررسی دقیق آسیب‌پذیری‌های مرتبط با اینترنت اشیاء، برای حفظ انسجام امنیتی و پایداری عملیاتی سازمان اهمیت بالایی دارد.
۱. تهدید حریم خصوصی داده‌ها
تصویر(۲)
دستگاه‌های IoT معمولاً داده‌هایی که تولید می‌کنند را به‌صورت محلی نگه داری نمی کنند بلکه آنها را برای پردازش و ذخیره‌سازی به سرورهای مرکزی ارسال می‌نمایند. این رویکرد باعث می‌شود حجم عظیمی از اطلاعات حساس مرتبط با کارکنان، مشتریان و عملیات سازمانی، در یک یا چند نقطه متمرکز شود نقاطی که به اهداف ایده‌آل برای نفوذ مهاجمان تبدیل می‌گردند. به همین دلیل افزایش امنیت اینترنت اشیا در سازمان ها مبحثی حساس و مهم است.
در صورت نبود تدابیر امنیتی کافی برای محافظت این مراکز داده، احتمال افشای اطلاعات یا بهره‌برداری از آنها، به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. نمونه‌ای شناخته‌شده از چنین تهدیدی، حمله سایبری سال ۲۰۲۱ به شرکت Verkada بود که یکی از ارائه‌دهندگان دوربین‌های امنیتی هوشمند است. در این حادثه، مهاجمان توانستند به تصاویر زنده و ضبط‌شده کاربران سامانه از جمله شرکت‌هایی نظیر Tesla، Cloudflare و باشگاه‌های Equinox دسترسی پیدا کنند؛ اتفاقی که اهمیت حفاظت چند لایه از داده‌های منتقل‌شده توسط تجهیزات و امنیت اینترنت اشیا در سازمان را بیشتر نشان می‌دهد.
۲. نقاط دسترسی ناامن
برآوردها نشان می‌دهد که در حال حاضر حدود ۱۹ میلیارد دستگاه اینترنت اشیاء به شبکه جهانی متصل هستند. چنین مقیاسی، حتی در ابعاد یک سازمان متوسط، مدیریت کامل تمامی دستگاه‌ها را به فرآیندی پیچیده و چالش‌برانگیز تبدیل می‌کند و امنیت اینترنت اشیا در سازمان را به خظر می اندازد. چرا که در چنین شرایطی، کافی است تنها یکی از این دستگاه‌ها بدون نظارت یا بروزرسانی باقی بمانند تا به نقطه ورود ساده‌ای برای مهاجمان سایبری تبدیل شوند.
این سناریو زمانی خطرناک‌تر می‌شود که دستگاه آسیب‌پذیر، در بخشی از شبکه به اطلاعات حیاتی یا سامانه‌های داخلی سازمان متصل باشد. به همین دلیل، جداسازی شبکه تجهیزات IoT از سایر بخش‌های زیرساخت فناوری اطلاعات، فایروال های مستقل و تعریف سطوح دسترسی دقیق برای هر دستگاه، اقداماتی هستند که نقشی کلیدی در کاهش سطح تهدید ایفا می‌کنند. بدون چنین تدابیری برای حفظ امنیت اینترنت اشیا در سازمان، حتی ساده‌ترین دستگاه متصل می‌تواند دروازه ورود به قلب اطلاعات سازمان باشد.
۳. نبود استاندارد مشخص در طراحی
تصویر(۳)
بسیاری از دستگاه‌های IoT با تکیه بر طراحی‌های متنوع و در اغلب موارد ناسازگار تولید می‌شوند، به‌طوری‌که استاندارد مشخصی در معماری سخت‌افزاری یا نرم‌افزاری آنها وجود ندارد. این عدم انسجام، فرآیند یکپارچه‌سازی امنیتی را با پیچیدگی‌های جدی مواجه می‌کند و سازمان‌ها را مجبور می‌سازد برای هر مدل، رویکردی سفارشی در نظر بگیرند.
در مواردی که تجهیزات برای استفاده شخصی یا خانگی طراحی شده‌اند، نبود سازگاری با زیرساخت‌های امنیتی پیشرفته سازمانی شایع‌تر است. این شکاف در طراحی، باعث می‌شود بسیاری از دستگاه‌ها به‌درستی درون ساختار امنیتی سازمان ادغام نشوند و همین موضوع، نقاط آسیب‌پذیری جدیدی ایجاد کند. پیامد مستقیم چنین وضعیتی، افزایش احتمال نفوذ، دشواری در مدیریت تهدیدات اینترنت اشیاء و کاهش اثربخشی دفاع یکپارچه در سطح سازمان خواهد بود.
۴. استفاده از دستگاه‌ها و نرم‌افزارهای قدیمی
تصویر(۴)
در اکثر سازمان‌ها، به‌منظور کاهش هزینه‌های عملیاتی، همچنان از تجهیزات IoT یا نرم‌افزارهای قدیمی استفاده می‌شود. این رویکرد، به‌ویژه زمانی‌که نسخه‌های جدید همراه با پچ‌های امنیتی منتشر شده‌اند، می‌تواند مسیر نفوذ را برای مهاجمان باز بگذارد و امنیت اینترنت اشیا در سازمان کاهش می‌یابد. دستگاه‌هایی که بروزرسانی دریافت نمی‌کنند یا دیگر تحت پشتیبانی سازنده نیستند، معمولاً حاوی آسیب‌پذیری‌های شناخته‌شده‌ای هستند که مهاجمان می‌توانند به‌سادگی از آنها سوءاستفاده کنند.
نمونه بارز این تهدید، نفوذ سایبری به یکی از نهادهای دولتی ایالات متحده در سال گذشته بود. مهاجمان توانستند از طریق نسخه قدیمی نرم‌افزار Adobe ColdFusion که هنوز روی برخی سرورهای عمومی اجرا می‌شد، به زیرساخت این سازمان دسترسی پیدا کنند. بررسی لاگ‌ها نشان داد حداقل دو سرور عمومی هدف قرار گرفتند که به دلیل استفاده از نرم‌افزار منسوخ، در برابر این حمله آسیب‌پذیر بودند. این مثال نشان می‌دهد که بی‌توجهی به بروزرسانی‌های امنیتی می‌تواند تهدیدی جدی حتی برای نهادهای حساس باشد.
۵. ریسک‌های ناشی از اتصال به سرویس‌های شخص ثالث
بسیاری از دستگاه‌های اینترنت اشیاء برای انجام برخی وظایف کلیدی، مانند پردازش داده یا انتقال اطلاعات، به نرم‌افزارها و زیرساخت‌هایی وابسته هستند که توسط شرکت‌های ثالث توسعه داده شده‌اند. یکپارچه‌سازی این سرویس‌ها با سامانه داخلی سازمان، لایه‌ای جدید از ریسک‌های امنیتی ایجاد می‌کند ریسک‌هایی که کنترل آنها خارج از حوزه نظارت مستقیم واحد IT قرار دارد و ارزیابی آنها نیازمند دقت و پایش مستمر است. در این حالت حفظ امنیت اینترنت اشیا در سازمان دشوارتر نیز خواهد بود.
هرگاه بخشی از فرآیندهای سازمانی به یک پلتفرم خارجی سپرده شود، احتمال نفوذ از طریق آن سرویس افزایش می‌یابد؛ خصوصا اگر سرویس موردنظر به‌درستی ارزیابی امنیتی نشده باشد. نمونه بارز این تهدید، نفوذ گسترده‌ای بود که در سال ۲۰۲۱ به ابزار توسعه نرم‌افزار Codecov انجام شد. در این حمله، مهاجمان موفق شدند به اطلاعات حساس صدها سامانه سازمانی دسترسی پیدا کنند. شرکت‌هایی نظیر IBM و HPE نیز در فهرست قربانیان این حمله قرار گرفتند زیرا بخشی از عملیات توسعه یا استقرار نرم‌افزار خود را به Codecov متصل کرده بودند.
این رویداد نشان داد که تهدیدات ناشی از زنجیره تأمین نرم‌افزاری می‌توانند به‌مراتب گسترده‌تر و خطرناک‌تر از نفوذهای مستقیم باشند. سازمان‌ها باید اطمینان حاصل کنند که هر سرویس یا زیرساخت متصل به شبکه، مطابق با استانداردهای امنیتی سخت‌گیرانه بررسی و ارزیابی شده است و برای حفظ امنیت اینترنت اشیا در سازمان تلاش نمایند.
۶. احتمال آلودگی به بدافزار و جاسوس‌افزار
تصویر(۵)
بیشتر تجهیزات اینترنت اشیاء بدون درنظر گرفتن استانداردهای امنیتی پیشرفته طراحی می‌شوند؛ رویکردی که آنها را به نقاط ضعف احتمالی در شبکه سازمانی تبدیل می‌کند. این دستگاه‌ها اغلب فاقد سیستم‌های دفاعی چندلایه هستند و همین مساله باعث می‌شود در برابر بدافزارها و جاسوس‌افزارها بسیار آسیب‌پذیر باشند.
ماهیت عملکرد IoT بر پایه ارسال دائمی و بدون وقفه داده به سرورهای داخلی یا زیرساخت ابری استوار است رفتاری که در صورت نبود کنترل امنیتی مناسب، می‌تواند راه نفوذ مناسبی برای مهاجمان فراهم کند. عاملان مخرب با بهره‌گیری از همین ویژگی، می‌توانند توسط بدافزارهایی که برای استخراج اطلاعات طراحی شده‌اند، به‌تدریج زیرساخت دیجیتال سازمان را آلوده کنند.
از سوی دیگر، جاسوس‌افزارها نیز می‌توانند بدون جلب توجه، درون این دستگاه‌ها فعالیت کنند، به‌ویژه اگر اسکن سلامت دوره‌ای تجهیزات انجام نشود. از آنجا که این ابزارها نقش کلیدی در جمع‌آوری و انتقال داده‌های سازمانی دارند، هدف‌گیری آنها برای مهاجمان سایبری از نظر اطلاعاتی بسیار سودآور است و می‌تواند به تهدیدی مداوم و پنهان تبدیل شود. در صورت عدم بررسی مداوم این تجهیزات، امنیت اینترنت اشیا در سازمان به خطر می افتد.
۷. ضعف در امنیت فیزیکی
در بسیاری از دستگاه‌های اینترنت اشیاء، به‌ویژه مدل‌هایی که برای مصرف عمومی یا استفاده انبوه تولید می‌گردند، امنیت فیزیکی به‌عنوان یک اولویت در طراحی لحاظ نمی‌شود. تولیدکنندگان اغلب برای کاهش هزینه‌های ساخت، از بدنه‌های مقاوم یا سازوکارهای ضد دستکاری صرف‌نظر می‌کنند. همین مسئله باعث می‌شود این تجهیزات در برابر خرابکاری فیزیکی یا سخت‌افزاری بسیار آسیب‌پذیر باشند.
از طرفی، اغلب این دستگاه‌ها در فضاهایی مانند راهروها، پارکینگ‌ها، اتاق‌های تاسیسات یا محیط‌های نیمه‌عمومی نصب می‌شوند که نظارت کافی روی آنها وجود ندارد. عدم کنترل مستمر و نبود سامانه‌های هشداردهنده، احتمال دسترسی فیزیکی افراد غیرمجاز را افزایش می‌دهد.
نکته مهم‌تر این است که مهاجم همیشه دنبال داده نیست. هدف نهایی بسیاری از حملات، ایجاد اختلال در عملیات حیاتی سازمان است. این اقدامات می‌توانند در قالب خرابکاری مستقیم، از کار انداختن سامانه‌های کنترلی یا حتی باج‌گیری جهت جلوگیری از فلج‌کردن عملکرد شبکه صورت گیرد. بنابراین، حفاظت فیزیکی تجهیزات IoT به‌اندازه امنیت سایبری آنها، برای حفظ پایداری زیرساخت سازمان اهمیت دارد.
۸. رفتار ناآگاهانه کاربران
یکی از رایج‌ترین و خطرناک‌ترین عوامل تهدیدکننده امنیت اینترنت اشیا در سازمان و زیرساخت، رفتار ناآگاهانه کاربران است. حتی پیشرفته‌ترین تجهیزات امنیتی نیز هنگامی که کاربران اصول اولیه حفاظت را رعایت نکنند، به‌راحتی بی‌اثر می‌شوند. در حوزه اینترنت اشیاء، این مساله اهمیت بیشتری دارد زیرا بسیاری از کارکنان نسبت به ماهیت ریسک‌پذیر دستگاه‌ها آگاهی کافی ندارند.
کاربرانی که از رمزهای عبور ضعیف استفاده می‌کنند، تنظیمات پیش‌فرض دستگاه را بدون تغییر رها می‌سازند یا تجهیزات را بدون مراقبت در مکان‌های عمومی قرار می‌دهند، عملاً زمینه سوءاستفاده مهاجمان را فراهم می‌کنند. حتی ساده‌ترین بی‌دقتی مانند متصل‌کردن یک دستگاه ناشناس به شبکه داخلی، می‌تواند همانند دروازه‌ای برای نفوذ عمل کند.
عامل انسانی، همواره یکی از چالش‌برانگیزترین و غیرقابل پیش‌بینی‌ترین مؤلفه‌های امنیتی بوده است. در اکوسیستم IoT نیز آموزش نامناسب، عدم فرهنگ‌سازی امنیتی و بی‌توجهی به رفتار کاربران می‌تواند لایه‌های دفاعی سازمان را دور بزند و آسیب‌های جدی ایجاد کند. آموزش مستمر و آگاهی‌بخشی دقیق به کاربران در خصوص تهدیدات مرتبط با IoT، گامی ضروری در حفظ امنیت کلی شبکه محسوب می‌شود.
چرا امنیت اینترنت اشیاء اهمیت دارد؟
تصویر(۶)
تجهیزات اینترنت اشیاء نباید به‌عنوان اجزایی مستقل از سایر زیرساخت‌های سازمانی تلقی شوند. این دستگاه‌ها به‌صورت گسترده در اختیار کارمندان بخش‌های مختلف با سطوح دسترسی گوناگون قرار می‌گیرند و اغلب به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم با هسته مرکزی شبکه سازمان در ارتباط هستند. همین اتصال گسترده، آنها را به حلقه‌ای تأثیرگذار در امنیت کلی شبکه تبدیل می‌کند.
در بسیاری از حملات سایبری، هدف نهایی مهاجمان خود دستگاه IoT نیست بلکه این تجهیزات به‌عنوان «نقطه ورود آسان» استفاده می‌شوند تا از طریق آنها به سیستم‌های اصلی و داده‌های حیاتی دسترسی پیدا کنند. به بیان دیگر، یک دوربین یا حسگر ساده ممکن است همان سکوی پرتابی باشد که مسیر نفوذ به سامانه‌های مالی، منابع انسانی یا حتی زیرساخت‌های عملیاتی را برای مهاجم هموار می‌کند.
همین قابلیت گسترش و نفوذپذیری، امنیت تجهیزات IoT را از گزینه ای اختیاری به یک ضرورت حیاتی برای پایداری دیجیتال و فیزیکی سازمان‌ها تبدیل کرده است. در غیاب تدابیر حفاظتی مناسب، این ابزارهای ظاهراً ساده می‌توانند به دروازه‌های باز و بی‌دفاعی تبدیل شوند که امنیت کل شبکه را تهدید می‌کنند.
چرا امنیت اینترنت اشیاء نباید نادیده گرفته شود؟
یکی از دلایل کلیدی ضرورت توجه به امنیت IoT، بی‌توجهی گسترده‌ای است که همچنان از سوی سازمان‌ها و حتی سازندگان این تجهیزات دیده می‌شود. در حالی که دستگاه‌های متصل به شبکه، نقش پررنگ‌تری در فرآیندهای کاری ایفا می‌کنند، امنیت آنها اغلب در طراحی، پیاده‌سازی یا بهره‌برداری نادیده گرفته می‌شود. این سهل‌انگاری، خصوصا در زیرساخت‌های حیاتی، می‌تواند پیامدهای سنگینی به‌دنبال داشته باشد.
براساس گزارش منتشر شده از سوی Forrester در سال ۲۰۲۴، حدود ۳۴٪ سازمان‌هایی که دچار حملات مبتنی بر IoT شده‌اند، با هزینه‌هایی بین ۵ تا ۱۰ میلیون دلار بالاتر از میانگین سایر نفوذهای سایبری مواجه بوده‌اند. این آمار به‌خوبی نشان می‌دهد که شدت و تأثیر مالی حملات این چنینی، می‌تواند به‌مراتب مخرب‌تر باشد.
در سازمان‌هایی که به زیرساخت‌های هوشمند متکی هستند، تجهیزات IoT دیگر صرفا ابزارهایی کمکی نیستند بلکه نقشی مستقیم در تداوم عملیات روزمره دارند. سامانه‌های ورود و خروج، کنترل دما، حسگرهای ایمنی، مدیریت انرژی و تجهیزات دسترسی همگی بر پایه IoT فعالیت می‌کنند. عملکرد نادرست هرکدام از این اجزا مانند خرابی یک ترموستات در شرایط بحرانی آب‌وهوایی، می‌تواند مستقیماً امنیت فیزیکی و سلامت کارکنان را تحت‌تأثیر قرار دهد.
توجه به امنیت اینترنت اشیاء صرفا برای محافظت از داده‌ها نیست بلکه جهت تضمین تداوم عملکرد سیستم های عملیاتی، حفظ پایداری زیرساخت و جلوگیری از اختلالات گسترده ضروری است. در دنیایی که دستگاه‌های متصل به شبکه هر روز گسترده‌تر می‌شوند، بی‌توجهی به امنیت آنها برابر با باز گذاشتن درب های سازمان روی مهاجمان خواهد بود.
نقش مدیریت رمز عبور در تقویت امنیت IoT
در ساختارهای مبتنی بر اینترنت اشیاء، هر دستگاه به‌نوعی گره‌ای مستقل درون شبکه محسوب می‌شود و در صورت ضعف مدیریت دسترسی، می‌تواند به نقطه نفوذ برای مهاجمان تبدیل شود. در چنین شرایطی، تنظیم رمزهای عبور قوی، یکتا و غیرقابل‌پیش‌بینی برای هر دستگاه، یکی از ساده‌ترین اما موثرترین راهکارهای دفاعی در برابر تهدیدات امنیتی IoT است که باید در اولویت قرار گیرد.
بسیاری از تجهیزات IoT به‌صورت پیش‌فرض با رمزهای ساده یا یکسان ارائه می‌شوند، بنابراین تغییر این رمزها و استفاده از سامانه‌های مدیریت رمز عبور برای جایگزینی و نگهداری امن آنها، نقش تعیین‌کننده‌ای در ارتقاء امنیت ایفا می‌کند. سازمان‌هایی که با صدها یا حتی هزاران دستگاه هوشمند مواجه هستند، نمی‌توانند مدیریت این رمزها را به‌صورت دستی انجام دهند.
ابزارهای مدیریت رمز عبور مانند Dashlane در این حوزه کاربرد دارند. این دسته از پلتفرم‌ها با قابلیت‌هایی مانند تولید خودکار رمزهای قوی، اشتراک‌گذاری رمز به‌صورت امن، رمزنگاری AES، احراز هویت چندعاملی (MFA) و هشدارهای فیشینگ، امکان مدیریت متمرکز و مطمئن دسترسی‌ها را فراهم می‌سازند.
اجرای این راهکار به سازمان‌ها کمک می‌کند تا از تکرار رمزها جلوگیری، سطوح دسترسی را کنترل و در برابر تهدیدات مرتبط با سرقت هویت یا نفوذ توسط رمزهای ضعیف، مقاومت بیشتری ایجاد کنند. به‌کارگیری ابزارهای حرفه‌ای مدیریت رمز عبور، نه‌تنها یک راهکار فنی بلکه بخشی از استراتژی جامع امنیت سایبری در اکوسیستم IoT به‌شمار می‌رود.
جمع‌بندی
این مقاله اهمیت امنیت اینترنت اشیا در سازمان را بررسی نموده است. اینترنت اشیاء با تمام مزایایی که برای سرعت، دقت و هوشمندسازی فرآیندها به همراه دارد، بدون امنیت می‌تواند به نقطه‌ضعف بزرگی در زیرساخت دیجیتال هر سازمان تبدیل شود. تهدیداتی مانند نقص در حریم خصوصی، نقاط دسترسی ناایمن، نرم‌افزارهای قدیمی، و ضعف امنیت فیزیکی، تنها بخشی از چالش‌هایی هستند که تجهیزات متصل به شبکه ایجاد می‌کنند. در دنیایی که حملات سایبری هر لحظه پیچیده‌تر می‌شوند، نمی‌توان IoT را صرفاً یک ابزار ساده دانست.
تقویت امنیت IoT با راهکارهایی مانند تفکیک شبکه، بروزرسانی مداوم، رمزهای عبور امن و استفاده از ابزارهای تخصصی مدیریت دسترسی، ضرورتی انکارناپذیر برای هر سازمان به‌شمار می‌رود. آنچه امروز در مسیر ایمن‌سازی تجهیزات هوشمند و جلوگیری از تهدیدات امنیتی IoT انجام می‌شود، فردا در مقاومت دیجیتال مجموعه، نقش تعیین‌کننده ای خواهد داشت.